Βιολογική καταπολέμηση εντόμων και ακάρεων στον κήπο μας

Βασική επιδίωξη του ανθρώπου ήταν πάντα να ζει σε ένα όμορφο μέρος. Μας ενδιέφερε πάντα ο χώρος που κατοικούμε, που εργαζόμαστε, που ξεκουραζόμαστε να είναι όμορφος τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά. Για το λόγο αυτό, από την αρχαιότητα ο άνθρωπος ανέπτυξε την αρχιτεκτονική και προσπάθησε, πέρα από την πρακτική και λειτουργική της αξία, να της εμφυσήσει την τέχνη και την καλαισθησία. Όσο όμορφα, επιβλητικά ή περίτεχνα όμως και αν είναι τα κτήρια, τα χαρακτηρίζει ‘εκ φύσεως’ η στασιμότητα και η στατικότητα, την οποία το μάτι και το μυαλό την ‘συνηθίζει’. Είναι βέβαιο ότι τους λείπει η ζωή και η ζωντάνια ενώ και η φύση των υλικών των κτηρίων είναι άτονη και μουντή.
Ο κήπος είναι η προέκταση των κτηρίων που θα δώσει το χρώμα, το άρωμα, την ζωντάνια και την διαφορετικότητα, την πνοή και την ‘μαγεία’ σε μια άψυχη κατασκευή. Ο κήπος είναι δυναμικός και όχι στατικός. Κάθε εποχή και κάθε στιγμή με τη συνεχή μεταμόρφωσή του θα δώσει τροφή τόσο στα μάτια των ανθρώπων, όσο και στις αισθήσεις και την φαντασία τους. Η ομορφιά της φύσης συμπληρώνει και ολοκληρώνει τις ανθρώπινες δημιουργίες ενώ δεν θα ήταν υπερβολή πως αν παραλληλίζαμε ένα κτήριο με το ‘σώμα’ , ο κήπος θα ήταν η ‘ψυχή’ του.

• Ο κήπος

Μοναδικό περιοριστικό παράγοντα στη δημιουργία ενός κήπου θα έπρεπε ίσως να αποτελεί μόνο η φαντασία. Ο κήπος βέβαια πρέπει να έχει ‘μέτρο’, να υπάρχει η γνώση για την συνδυαστικότητα των τμημάτων του, καθώς επίσης και να αντιπροσωπεύει τις δυνατότητές μας για την φροντίδα του, τόσο σε χρόνο όσο και σε πόρους, ώστε να παραμένει συνεχώς ζωντανός, λειτουργικός και όμορφος.
Όσο αφορά στην κατασκευή του, η αρχιτεκτονική τοπίου και κήπων έχει εξελιχθεί σε ολόκληρη επιστήμη που συνδυάζει τις γνώσεις για τα φυτά με τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την τέχνη. Πέρα όμως από την κατασκευή, σημαντικότερη μέριμνα χρήζει η φροντίδα του κήπου. Το πότισμα, η θρέψη και η λίπανση, το σκάλισμα και ο αερισμός του εδάφους, το κούρεμα του χλοοτάπητα και το κλάδευμα δένδρων και θάμνων είναι εργασίες που όλοι μας λίγο – πολύ έχουμε εντρυφήσει. Η φυτοπροστασία όμως από τις ασθένειες και τους εχθρούς των φυτών είναι εξειδικευμένο αντικείμενο και απαιτούνται ιδιαίτερες γνώσεις. Στο άρθρο αυτό θα γίνει προσπάθεια να περιγραφούν οι συχνότερες και σημαντικότερες εντομολογικές προσβολές των διαφόρων τμημάτων του κήπου, ενώ παράλληλα θα προταθούν λύσεις με έμφαση σε βιολογικές μεθόδους αντιμετώπισης.

• Φυτοπροστασία

Η σωστή φροντίδα των φυτών συντελεί στην ευρωστία τους.
Το πότισμα και η σωστή θρέψη θα δώσουν τα απαραίτητα συστατικά στο φυτό ώστε να συνθέσει φυτοαλεξίνες, φαινόλες, ανθοκυάνες, πολύτιμα αμινοξέα που σχετίζονται με το ‘ανοσοποιητικό’ του σύστημα. Το πότισμα θα πρέπει να γίνεται επιμελώς και σύμφωνα πάντα με τις ανάγκες του κάθε φυτού, ενώ πρέπει να αποφεύγεται η κατάκλιση που πέρα από την σπατάλη συντελεί στη δημιουργία αναερόβιων συνθηκών και σηψιρριζίας. Εύρωστα φυτά προσβάλλονται λιγότερο συχνά από ασθένειες ενώ παράλληλα διαθέτουν σε εμάς περισσότερο χρόνο για να τους προσφέρουμε μια λύση μετά την εμφάνιση συμπτωμάτων.
Ο καλός αερισμός, τόσο του υπέργειου τμήματος που εξασφαλίζεται με το κλάδευμα, όσο και του ριζικού συστήματος που εξασφαλίζεται με το σκάλισμα και την παρουσία γαιοσκωλήκων, επίσης βοηθούν σημαντικά στον περιορισμό των μυκητολογικών προσβολών.
Σε περίπτωση που εξελιχθεί μια μυκητολογική ασθένεια όπως το ωίδιο και ο περονόσπορος ακίνδυνες και βιολογικές λύσεις αποτελούν ο βιολογικός χαλκός και το θειάφι. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνταν ακόμη και στην αρχαιότητα για μύκητες των φυτών ενώ είναι ακίνδυνα για το περιβάλλον και τον άνθρωπο αρκεί να κρατηθούν σε ασφαλές μέρος και μακριά από παιδιά.
Ενώ λοιπόν η ευρωστία και το ανοσοποιητικό σύστημα προστατεύουν τα φυτά από τις ασθένειες (κυρίως μύκητες και λιγότερο βακτήρια ή ιούς), δεν υπάρχουν ισχυροί εσωτερικοί μηχανισμοί των φυτών για προστασία από τις εντομολογικές προσβολές. Τα φυτά λοιπόν σε ένα κλειστό και μικρό ‘οικοσύστημα’ όπως ο κήπος, όπου δεν υπάρχουν συνήθως εντομοφάγοι ή εντομοπαθογόνοι οργανισμοί, ‘βασίζονται’ κυρίως στη δική μας μέριμνα.
Χλωροτάπητας
Ίσως το μεγαλύτερο κομμάτι των κήπων να το αποτελεί ο χλοοτάπητας. Η αισθητική του αλλά και λειτουργική του αξία είναι μεγάλη, αφού συνήθως εκεί παίζουν τα παιδιά και διασκεδάζουν, αθλούνται ή ξεκουράζονται οι ενήλικες.
Το πρόβλημα
Ο χλοοτάπητας όταν ποτίζεται στραγγίζεται και κουρεύεται σωστά, σπάνια εμφανίζει μυκητολογικές προσβολές. Σημαντικότερο πρόβλημα αποτελούν οι εντομολογικές προσβολές του ριζικού συστήματος που μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε απώλεια του γκαζόν. Οι σημαντικότεροι εχθροί είναι κυρίως τα λεπιδόπτερα όπως η αγρότιδα ή καραφατμέ (Agrotis segetum, Agrotis ipsilon) και τα σποντόπτερα (Spodoptera litoralis), τα κολεόπτερα όπως η μελολόνθη (Melolontha melolontha) και σπανιότερα τα δίπτερα (Tipula sp.). Όλα τα παραπάνω έχουν όψη σωληνόμορφη (σαν σκουλήκια), σκουρόχρωμη, καμπουροειδή ορισμένες φορές και το μήκος του ανήλικου που τρέφεται στις ρίζες μπορεί να ξεπεράσει τα 2-3 εκατοστά.
Το πρώτο σημάδι της παρουσίας τους είναι κατά τόπους κηλίδες ξήρανσης. Επιβεβαιώνουμε ρίχνοντας τοπικά στις κηλίδες έναν κουβά νερό. Λόγω των ασφυκτικών συνθηκών, τα σκουλήκια αυτά εγκαταλείπουν την ριζόσφαιρα και ανεβαίνουν στην επιφάνεια οπότε τα βλέπουμε εύκολα. Εάν δεν δούμε σκουλήκια τότε δεν είναι απαραίτητο ότι πρόκειται περί εντομολογικής προσβολής οπότε απευθυνόμαστε σε ειδικούς.
Η λύση
Εάν το πρόβλημα είναι τα λεπιδόπτερα, μια φθηνή οικολογική λύση αποτελεί ο βάκιλος Θουριγγίας. Ο βάκιλος είναι αποτελεσματικός εναντίων νεοεκκολαπτόμενων προνυμφών λεπιδοπτέρων (όπως η αγρότιδα) αλλά μειώνεται σημαντικά η αποτελεσματικότητά του σε μεγάλου μεγέθους προνύμφες (άνω του 1 εκ.). Η διάρκεια δράσης του είναι λίγες ημέρες (2-4) ενώ για το επιθυμητό αποτέλεσμα απαιτούνται αρκετές εφαρμογές στη σειρά σε εκδηλωμένες προσβολές. Συχνά συνδυάζεται η χρήση του βακίλου με την παρακολούθηση φερομονικών παγίδων ώστε να ξεκινήσουν οι εφαρμογές με τη σύλληψη των πρώτων ενηλίκων άρα και των πρώτων ωοτοκιών στον χλοοτάπητα.
Μειονεκτήματα της μεθόδου είναι η ανάγκη συχνών και έγκαιρων επεμβάσεων, η μικρή διάρκεια δράσης, η χαμηλή αποτελεσματικότητα σε μεγαλόσωμα λεπιδόπτερα που στην ουσία κάνουν τη μεγαλύτερη ζημία, καθώς επίσης και το μικρό εύρος των ξενιστών του βακίλου (δεν θανατώνει κολεόπτερα ή δίπτερα σε περιπτώσεις μικτής προσβολής.
Η δεύτερη και πιο ολοκληρωμένη λύση προστασίας του χλοοτάπητα είναι οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις. Οι οργανισμοί αυτοί είναι τριχόμορφα σκουλήκια (δεν ξεπερνούν το 1 χιλιοστό σε μήκος) οι οποίοι εισέρχονται εντός των εχθρών του γκαζόν από φυσικά ανοίγματα όπως το στόμα και η έδρα, ελευθερώνουν συμβιωτικά βακτήρια και θανατώνουν τα συγκεκριμένα φυτοφάγα έντομα. Είναι πολύ στοχευόμενη η δράση τους και δεν πλήττονται άλλοι οργανισμοί όπως πτηνά, ερπετά, ωφέλιμα έντομα ή θηλαστικά. Η αποτελεσματικότητά τους είναι ιδιαίτερα υψηλή σε όλες τις κινητές μορφές των φυτοφάγων εντόμων και των τριών κατηγοριών (λεπιδόπτερα, κολεόπτερα, δίπτερα). Μπορεί μάλιστα να ξεπεράσει το 85% ενώ μπορεί να αγγίξει το 95% εάν γίνουν σχολαστικά και οι τρεις εφαρμογές. Οι νηματώδεις είναι οργανισμοί εδάφους και ζουν περισσότερο από ένα μήνα περιμένοντας τη λεία τους. Εφαρμογές νηματωδών κάνουμε τέλος Μαΐου, μέσα Ιουλίου και αρχές Σεπτεμβρίου καλύπτοντας έτσι όλη την επικίνδυνη περίοδο.
Η χρήση χημικών σκευασμάτων στον χλοοτάπητα πρέπει να αποφεύγεται διότι ο άνθρωπος έρχεται σε δερματική επαφή με το γκαζόν άρα και με τις χημικές αυτές ουσίες που στην πλειοψηφία τους είναι άκρως επικίνδυνες. Οι επιπτώσεις είναι δυσμενείς για το περιβάλλον, τους οργανισμούς και τα υπόγεια ύδατα. Παράλληλα, η αποτελεσματικότητά τους δεν αποδεικνύεται καλύτερη των βιολογικών σκευασμάτων.
Φοινικοειδή
Τα φοινικοειδή είναι εντυπωσιακά – μεγαλοπρεπή φυτά και συνήθως κατέχουν κεντρική και περίοπτη θέση στον κήπο. Κάποτε δεν χρειάζονταν ιδιαίτερη διαχείριση καθώς είναι σκληραγωγημένα φυτά με αντοχή στη λειψυδρία και χαμηλές απαιτήσεις στη θρέψη τους. Οι μυκητολογικές προσβολές επίσης είναι σπάνιες.
Το πρόβλημα
Το μεγάλο πρόβλημα ξεκίνησε το 2004 με την αθρόα εισαγωγή φοινικοειδών από την Αίγυπτο. Την περίοδο εκείνη εισήλθαν στη χώρα μας δύο θανάσιμοι ξυλοφάγοι εχθροί των φοινικοειδών ο γνωστός πλέον Ρυγχοφόρος και η πεταλούδα Paysandisia achon. Από τη στιγμή που κάποιο θηλυκό έντομο από τα παραπάνω είδη προσγειωθεί στη στεφάνη, το φοινικοειδές θανατώνεται συνήθως σε λιγότερο από ενάμιση χρόνο εφόσον δε ληφθούν μέτρα. Η διάδοση των εντόμων είναι ραγδαία και αυτή τη στιγμή απειλούνται σχεδόν όλα τα φοινικοειδή της Νότιας Ελλάδας (Αττική, Κρήτη, Ρόδος, Κω, Πελοπόννησος κ.α.) ενώ η Παϊσαντίσια έκανε την εμφάνισή της και βορειότερα, σε φοινικοειδή της Χαλκιδικής.
Η λύση
Η βιολογική καταπολέμηση άλλη μια φορά είναι μονόδρομος για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος καθώς οι χημικές μέθοδοι δεν κατάφεραν να σώσουν τα φοινικοειδή σε γειτονικές χώρες όπως η Ισπανία και η Ιταλία.
Συγκεκριμένα, γίνεται λούσιμο της στεφάνης του φοινικοειδούς με το βιολογικό μέσο ‘χιτοζάνη’ σε συνδυασμό με εντομοπαθογόνους νηματώδεις Steinernematidae. Οι εφαρμογές πρέπει να γίνονται μηνιαία και είναι απαραίτητη η γνωμάτευση και παρακολούθηση του φοινικοειδούς από εξειδικευμένο προσωπικό. Η μέθοδος της χιτοζάνης μπορεί να φτάσει σε αποτελεσματικότητα το 98% όταν οι σκέτοι νηματώδεις κατάφεραν να θανατώσουν μόλις το 43% των ξυλοφάγων εντόμων και τα χημικά σκευάσματα πέτυχαν ακόμη μικρότερα ποσοστά.
Κωνοφόρα
Ειδικά σε κήπους ορεινών περιοχών, αλλά και όχι μόνο, τα επιβλητικά κωνοφόρα όπως ο κέδρος, ο λάρικας, το πεύκο, το έλατο μπορεί να δώσουν ιδιαίτερη χροιά στον κήπο. Συχνή είναι η χρήση λεμονοκυπάρισσων, τούγιας ή άλλων παρόμοιων ως φυτοφράχτες ενώ οι γιουνίπεροι (juniperus) και άλλα νάνα κωνοφόρα χαρίζουν ιδιαίτερο χρώμα και σχήμα στα παρτέρια.
Το πρόβλημα
Συνήθως το κάθε είδος κωνοφόρου έχει και ένα ή δύο δικά του ιδιαίτερα εντομολογικά προβλήματα. Το πεύκο έχει σημαντικά προβλήματα με την Μαρχαλίνα ή βαμβακάδα καθώς και με την πιτυοκάμπη. Το κυπαρίσσι εμφανίζει τελευταία κατά περιοχές σοβαρά προβλήματα με ξυλοφάγα έντομα αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει αξιόλογη λύση μέχρι στιγμής. Ο κέδρος παρουσιάζει την άνοιξη έντονα προβλήματα με μαύρες αφίδες (μυζητικά έντομα) ενώ λεμονοκυπάρισσα και τούγιες εμφανίζουν σοβαρές προσβολές από ψευδόκοκκο (βαμβακάδα εσπεριδοειδών) καθώς και κοκκοειδή.
Η λύση
Η μαρχαλίνα των πεύκων είναι ένα έντομο που απασχόλησε ιδιαίτερα τα πευκοδάση την δεκαετία που διανύσαμε. Σήμερα το φαινόμενο βρίσκεται σε ύφεση και ο λόγος είναι η συμβολή των φυσικών εχθρών στην αποκατάσταση της ισορροπίας. Στα φυσικά οικοσυστήματα, όταν ένας πληθυσμός βρίσκεται σε έξαρση ακολουθεί μια αντίστοιχη πληθυσμιακή αύξηση των φυσικών εχθρών με αποτέλεσμα να αποκαθίσταται η ισορροπία. Εάν τοπικά υπάρχει πρόβλημα με μαρχαλίνα, το σημαντικότερο μέτρο που μπορούμε να λάβουμε είναι η αποφυγή ψεκασμών με χημικά σκευάσματα διότι θα είχε αρνητικές συνέπειες στους ωφέλιμους οργανισμούς και θα καθυστερούσε την δράση τους. Συμπληρωματικά θα μπορούσαμε να ξεπλύνουμε μόλυσμα από το πεύκο με τη χρήση καθαρού νερού μέσω πιεστικού μηχανήματος και να τοποθετήσουμε κολλητική ταινία με εντομολογική κόλλα στον κορμό ώστε να αποτρέψουμε την επαναναρρίχηση των προνυμφών της μαρχαλίνας από το έδαφος. Η εφαρμογή αιθέριων ελαίων από σχίνο, θυμάρι και ελίχρυσο που αναπτύχθηκε από ερευνητές του ΕΘΙΑΓΕ και του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας έχει μελετηθεί εναντίον της Μαρχαλίνας και δίνει καλά αποτελέσματα χωρίς να επηρεάζουν τους ωφέλιμους οργανισμούς. Τέλος, καθοριστικής σημασίας είναι η θρέψη και η λίπανση των πεύκων καθώς θα συμβάλουν στην ευρωστία τους, στην ταχύτερη απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων που χάνονται λόγω της μυζητικής δράσης των εντόμων, στην ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος, στην δημιουργία φαινολών για την επούλωση τραυμάτων και στην ανάπτυξη και βελτίωση του φελλώδους ιστού που δυσκολεύει τη μαρχαλίνα να προσεγγίσει με το ρύγχος τις ηθμαγγειώδεις δεσμίδες.
Η κάμπια των πεύκων ή πιτυοκάμπη ή κάμπια λιτανεύουσα είναι ένας από τους σημαντικότερους εχθρούς του πεύκου. Είναι νυκτόβιο λεπιδόπτερο, οι προνύμφες σχηματίζουν το γνωστό μετάξινο κουκούλι στα κλαδιά ενώ όταν μεταναστεύουν για τις θέσεις νύμφωσης, ακολουθεί η μια την άλλη σχηματίζοντας ουρές σαν λιτανεία. Η παρουσία τους είναι έντονη στο 1/3 των πευκοδασών. Χαρακτηριστικό της προνύμφης είναι και οι αλλεργικές αντιδράσεις που προκαλεί σε όποιον τις πλησιάσει καθώς μόλις απειληθούν διασπείρουν στον αέρα τρίχες με τοξίνες που ερεθίζουν δέρμα, μάτια και αναπνευστικό σύστημα. Κυρίως για το λόγο αυτό, αλλά και για αισθητικούς λόγους, τα πεύκα σε κήπους θα πρέπει να προστατεύονται. Τα χημικά σκευάσματα πρέπει να αποφεύγονται, ειδικά εάν το πεύκο είναι πολύ κοντά σε κάποιο σπίτι. Ο όγκος των δένδρων είναι μεγάλος, χρησιμοποιείται αρκετή ποσότητα ψεκαστικού υγρού που μπορεί με τον άνεμο να παρασυρθεί εύκολα εντός της οικίας. Ο βάκιλος Θουριγγίας είναι η πιο οικονομική και διαδεδομένη βιολογική μέθοδος καταπολέμησης της κάμπιας ενώ η αποτελεσματικότητα μπορεί να αγγίξει το 95% εάν γίνει στο σωστό χρόνο (εκκόλαψη αυγών – Σεπ-Οκτ). Ψεκάζεται όλη η κόμη του πεύκου αργά το σούρουπο ώστε όταν οι νεαρές προνύμφες βγουν το βράδυ για να τραφούν, να καταπιούν την τοξίνη του βακίλου και σε βάθος χρόνου να πεθάνουν. Εάν δεν κάνουμε έγκαιρα τον ψεκασμό εναντίων των νεοεκκολαπτόμενων, ο βάκιλος δεν φέρνει να επιθυμητά αποτελέσματα στις μεγαλόσωμες προνύμφες. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εντομοπαθογόνους νηματώδεις, το οποίο σαν σκεύασμα είναι ακριβότερο αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Για την μείωση του κόστους ενδείκνυται να ψεκαστούν με τηλεσκοπικό καλάμι μόνο οι φωλιές και όχι ολόκληρη η κόμη. Επίσης μπορούμε να ψεκάσουμε με νηματώδεις τις κάμπιες όταν μεταναστεύουν που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Μηχανικά επίσης θα μπορούσε να γίνει κόψιμο, απομάκρυνση και καταστροφή των φωλιών. Εναντίων των νυκτόβιων ενηλίκων που πραγματοποιούν πτήσεις μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν φωτεινές ηλεκτρικές παγίδες που αποδείχτηκε πως είναι 15 φορές πιο ελκυστικές από τις φερομονικές. Τελευταία χρησιμοποιούνται και φωλιές νυχτερίδων (αρπακτικά των νυκτόβιων εντόμων) αλλά θα πρέπει να υπάρχει αρκετή έκταση πευκοδάσους ώστε να συντηρηθούν οι νυχτερίδες.
Οι αφίδες των κωνοφόρων είναι μεγάλες σε μέγεθος, έχουν διάφορους φυσικούς εχθρούς ενώ εμπορικά διαθέσιμη είναι και η γνωστή πασχαλίτσα. Εναλλακτικά θα μπορούσαμε να ψεκάσουμε με άλατα λιπαρών οξέων καλίου (σάπωνες) τα οποία είναι τοξικά για τα έντομα αυτά. Ο ψευδόκοκκος σε λεμονοκυπάρισσα, τούγιες κ.α., μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά με ωφέλιμα έντομα όπως ο κρυπτόλαιμος (για υψηλές προσβολές) και τo ιθαγενές Nephus includens (για χαμηλές προσβολές).
Δενδρώδη
Αρκετά είδη δένδρων που τοποθετούνται σε κήπους είναι καρποφόρα όπως κερασιές, ροδακινιές, δαμασκηνιές κ.α. Θα πρέπει ο ερασιτέχνης να δεχτεί ότι η επιλογή αυτών των ειδών στον κήπο γίνεται για την καλλωπιστική τους αξία και όχι με στόχο να επιτύχει ‘παραγωγή’. Εάν βέβαια σταθεί τυχερός και δεν εμφανιστούν τα γνωστά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα καρποφόρα όπως καρπόκαψα, δάκο, μύγα μεσογείου, ευρύτομο και πολλά άλλα, θα μπορέσει ίσως να γευτεί και λίγους καρπούς. Αλλά η παραγωγική διαδικασία είναι δύσκολο να επιτευχθεί σε έναν κήπο και μάλιστα από ερασιτέχνες. Για το λόγο αυτό δεν θα επικεντρωθούμε σε έντομα που ζημιώνουν την παραγωγή, αλλά σε εκείνα που μειώνουν την καλλωπιστική αξία.
Το πρόβλημα
Γνωστότερα προβλήματα των δενδρωδών είναι λοιπόν οι αφίδες των πυρηνοκάρπων, οι ψύλλες, ο ψευδόκοκκος και η Ισέρυα των εσπεριδοειδών καθώς και λεπιδόπτερα όπως οι φυλλοδέτες.
Η λύση
Οι αφίδες είναι από τα γνωστότερα έντομα που απασχολούν τον κήπο καθώς χάρη του υψηλού αναπαραγωγικού τους ρυθμού αναπτύσσουν γρήγορα μεγάλους πληθυσμούς. Δεν απασχολούν μόνο τα δενδρώδη, αλλά σχεδόν όλες τις κατηγορίες φυτών. Χαρακτηριστικό των αφίδων είναι οι δύο σίφωνες στο πίσω-άνω τμήμα του σώματός τους που μοιάζουν με ‘εξατμίσεις’. Η έκκριση μελιτωμάτων μπορεί να οδηγήσει δευτερογενώς στην ανάπτυξη μυκήτων καπνιάς, οπότε τα φυτά υποβαθμίζονται ακόμη περισσότερο. Μπορούμε να τις διαχωρίσουμε σε μεγαλόσωμες (π.χ. τριανταφυλλιάς, κωνοφόρων) και σε μικρόσωμες (καλ. δαμασκηνιάς και ροδακινιάς). Η χρήση χημικών σκευασμάτων δεν αποτελεί λύση καθώς το μικρό ποσοστό που επιβιώνει από τα δηλητήρια αναπτύσσει ανθεκτικότητα ενώ οι αναπαραγωγικοί ρυθμοί επιτρέπουν στο είδος να ‘ξαναχτίσει’ τον αρχικό πληθυσμό σε λιγότερο από 10 ημέρες. Η καλύτερη λύση είναι οι φυσικοί εχθροί που διατίθενται εμπορικά όπως οι γνωστές πασχαλίτσες (για υψηλές προσβολές), το Aphidoletes aphidimyza (για χαμηλές θερμοκρασίες), το Aphidius colemani (για μικρόσωμες αφίδες) και το Aphidius ervi (για μεγαλόσωμες αφίδες). Επίσης μπορεί να γίνει και εξαπόλυση χρύσωπα ο οποίος τρέφεται παράλληλα με κοκκοειδή, αλευρώδεις, αυγά άλλων εντόμων κτλ.
Ένα άλλο επιθετικό έντομο με πολλά μελιτώματα είναι και η ψύλλα. Εμφανίζεται κυρίως σε γιγαρτόκαρπα ενώ ένα ασιατικό είδος ψύλλας (Asizzia jamatonica) που πρόσφατα ήρθε στη χώρα μας, προκαλεί σημαντικές καταστροφές σε κωνσταντινουπολίτικες ακακίες. Η καλύτερη λύση είναι η έγκαιρη εξαπόλυση του αρπακτικού ημίπτερου Ανθόκορις (Anthocoris nemoralis) ενώ σε περίπτωση έντονης προσβολής μπορούμε πρώτα να ψεκάσουμε με το βιολογικό σκεύασμα Agricolle που είναι συμβατό με τα ωφέλιμα και ακίνδυνο για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Σχετικά με την καταπολέμηση του ψευδόκοκκου, όπως έχει προαναφερθεί και για τα κωνοφόρα, χρησιμοποιούμε τον κρυπτόλαιμο και το Nephus includes με πολύ καλά αποτελέσματα. Το είδος Icerya purchasi εμφανίζει μεγάλη δυσκολία στην αντιμετώπισή του. Τα χημικά σκευάσματα είναι αναποτελεσματικά (έχει μικρούς βιολογικούς ρυθμούς – τρέφεται ελάχιστα άρα προσλαμβάνει πολύ μικρή ποσότητα δηλητηρίου – οι κηρώδεις εκκρίσεις γύρω από το σώμα του το προστατεύουν από δηλητήρια). Επίσης, το αποτελεσματικότατο αρπακτικό είδος Rodolia cardinalis είναι δυσεύρετο στην αγορά καθώς παράγεται από πολύ λίγα εντομοτροφεία στον κόσμο. Μετά από αυστηρό κλάδευμα (και φυσικά καταστροφή των κλάδων) μπορεί να γίνει μηχανικός ‘καθαρισμός’ του κορμού και των κλάδων με ένα μαλακό σφουγγάρι και διάλυμα σαπουνόνερου (Μασσαλίας, 0,8%) και οινοπνεύματος (0,5%). Αυτή η λύση είναι βέβαια εφικτή όταν έχουμε πρόβλημα σε 1-2 δένδρα και όχι σε πάρα πολλά.
Για τα λεπιδόπτερα χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση βάκιλο, εντομοπαθογόνους νηματώδεις, φερομόνες, μέσα παγίδευσης κ.α. Είναι σκόπιμο όμως να συμβουλευτούμε ειδικό καθώς τα είδη λεπιδοπτέρων είναι πάρα πολλά, με διαφορετική ηθολογία, βιολογικό κύκλο και συμπεριφορά, οπότε το κάθε είδος απαιτεί εξειδικευμένη μεταχείριση.
Ετήσια – άνθη
Τα ετήσια αποτελούν τη νότα ‘χρώματος’ του κήπου καθώς τα περισσότερα τα επιλέγουμε για το άνθος τους. Συνήθως έχουν μικρή διάρκεια ζωής αλλά θέλουμε να είναι ζωηρά και χωρίς προβλήματα ώστε να αναδεικνύεται η ομορφιά τους.
Το πρόβλημα
Όπου υπάρχουν άνθη, υπάρχει και γύρη. Και όπου υπάρχει γύρη, εκτός από τις συμπαθητικές μελισσούλες, υπάρχουν και οι ζημιογόνοι θρίπες που βλάπτουν ιδιαίτερα και παραμορφώνουν άνθη και καρπούς.
Η λύση
Τα χημικά σκευάσματα εκτός του ότι δεν επιτρέπεται να τα εφαρμόζουμε στους χώρους που κινούμαστε, ψυχαγωγούμαστε και αθλούμαστε, αποφεύγουμε να τα εφαρμόζουμε ειδικά σε άνθη ώστε να προστατέψουμε τις μέλισσες. Δύο πολύ αποτελεσματικές λύσεις αποτελούν το αδηφάγο αρπακτικό ημίπτερο Orius laevigatus, και το αρπακτικό άκαρι Amblyseius cucumeris. Μάλιστα το δεύτερο είδος είναι αράχνη και δεν διαθέτει φτερά, συνεπώς μπορούμε να το εγκαθιστούμε και εκτός θερμοκηπίων χωρίς να ανησυχούμε ότι θα πετάξει και θα φύγει. Εάν το μόλυσμα του θρίπα στο έδαφος (όπου νυμφώνεται) είναι υψηλό, μπορεί να γίνει και με ριζοπότισμα εφαρμογή εντομοπαθογόνων νηματωδών εξειδικευμένων στο θρίπα (Steinernema feltiae).
Πολυετή και θάμνοι
Τα προβλήματα της κατηγορίας αυτής ίσως να έχουν αναλυθεί στην πλειοψηφία τους και παραπάνω. Θα μπορούσαμε χαρακτηριστικά να αναφέρουμε την τριανταφυλλιά σαν κύριο εκπρόσωπο στους κήπους, αλλά και τα πυξάρια, το ευώνυμο, τις φωτίνιες και άλλα πολλά.
Το πρόβλημα
Το συχνότερο πρόβλημα των θάμνων αλλά και κάποιων άλλων καλλωπιστικών όπως η τριανταφυλλιά, είναι οι τετράνυχοι. Επίσης, όταν παρατηρούμε φαγώματα ή τρύπες στα φύλλα, θα πρέπει να υποπτευθούμε μεγαλόσωμες κάμπιες ή σκαθάρια (όπως ο οτιόρυγχος).
Η λύση
Ο τετράνυχος είναι (όπως και η αφίδα) ένα από τα σημαντικότερα φυτοφάγα οικονομικής σημασίας. Διαθέτει και αυτός ταχύτατους αναπαραγωγικούς ρυθμούς (διπλασιασμός πληθυσμού (doubling time) = 2,2 ημέρες), ενώ έχει τεράστιο εύρος ξενιστών. Η αντιμετώπισή του πρέπει να βασίζεται στην πρόληψη και οι ενέργειές μας για την καταπολέμηση να είναι άμεσες ώστε να μην δοθεί χρόνος και αναπτύξει πολύ πληθυσμό. Προτιμά την ξηροθερμία και δεν του αρέσει το νερό. Η καλύτερη λύση είναι σε περίπτωση προσβολής να εξαπολύσουμε το αρπακτικό άκαρι (αράχνη) Phytoseiulus persimilis. Πολύ καλό αποτέλεσμα έχει και το θειάφι ή θειασβέστιο (βιολογικό σκεύασμα) το οποίο με τους ατμούς του δρα ασφυκτικά και θανατώνει δια ασφυξίας.
Εάν παρατηρούμε τρύπες ή φαγώματα στα φύλλα (ιδιαίτερα συχνό σε τριαντάφυλλο και φωτίνια), σημαίνει ότι είναι μάλλον λεπιδόπτερα, αλλά επειδή απέκτησαν μέγεθος τα έντομα, είναι αναποτελεσματικό να επέμβουμε με βάκιλο. Η καλύτερη λύση είναι οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις συνδυαζόμενοι με διάλυμα χιτοζάνης. Η χιτοζάνη (εμπορική ονομασία Biorend-R) προφυλάσσει τους νηματώδεις από την ξηροθερμία και την υπεριώδη ακτινοβολία με αποτέλεσμα να παρατείνεται η δράση τους και να αυξάνεται η αποτελεσματικότητά τους σε διαφυλλικούς ψεκασμούς. Το ίδιο σκεύασμα, εκτός από λεπιδόπτερα αντιμετωπίζει και κολεόπτερα όπως ο ρυγχίτης. Θα πρέπει όμως να μοιράζουμε το σκεύασμα εφαρμόζοντάς το και στα φύλλα και στο έδαφος. Ο λόγος είναι πως τα φυτοφάγα αυτά είτε κρύβονται στο έδαφος και επιτίθενται στο φύλλωμα το βράδυ (νυκτόβια λεπιδόπτερα, σποντόπτερα κ.α.), είτε ολοκληρώνουν μέρος του βιολογικού τους κύκλους στο χώμα.
Επίλογος
Η συλλογή πληροφοριών και η ενημέρωση για τις απαιτήσεις, τα προβλήματα και τις ανάγκες των φυτών είναι το σημαντικότερο βήμα για να φροντίζουμε σωστά τον κήπο μας.
Εξίσου σημαντική είναι η σχολαστική παρατήρηση των φυτών μας καθώς τα περισσότερα προβλήματά τους προέρχονται από τον ‘μικρόκοσμο’ και πρέπει να μάθουμε να τα εντοπίζουμε πριν αυτά διογκωθούν ή γίνουν μη αναστρέψιμα. Πρέπει να εντοπίζουμε επίσης τα μηνύματα που μας ‘στέλνουν’ να φυτά μέσω των μεταχρωματισμών των φύλλων, τις τροφοπενίες και την μάρανση λόγω ελλιπούς εδαφικής υγρασίας.
Για την λύση όλων των παραπάνω προβλημάτων θα πρέπει να έχουμε γνώμονα όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και το περιβάλλον και τους άλλους οργανισμούς που επισκέπτονται τον κήπο μας όπως πουλιά, μέλισσες, χελώνες κ.α. Θα πρέπει να δίνουμε προτεραιότητα σε βιολογικές μεθόδους που σέβονται την οικολογία και δεν θέτουν σε κίνδυνο εμάς και τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Η επαφή με την φύση είναι ψυχική ανάταση που όλοι μας έχουμε ανάγκη. Οι φροντίδες στον κήπο, η παρουσία μας ανάμεσα στα δέντρα και τα φυτά, η επίδραση των αρωμάτων των χρωμάτων και των σχημάτων έχουν επιβεβαιωμένα αγχολυτική δράση. Ο κήπος δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά βασική ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου ο οποίος στερείται το φυσικό του περιβάλλον.
Πηγή: bio-insecta.gr