Οδηγιες για την καλλιέργεια της ντομάτας (video)

Ντομάτα, ο βασιλιάς του λαχανόκηπου! Η ντομάτα είναι η πιο δημοφιλής καλλιέργεια κηπευτικών και αποτελεί βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Οι ντομάτες χρησιμοποιούνται σε όλες τις κουζίνες του κόσμου ως φρέσκο λαχανικό και με τη μορφή κόκκινης σάλτσας. Η ντομάτα διαθέτει υψηλή διατροφική αξία, καθώς περιέχει πλήθος βιταμινών, φυτικών ινών και αντιοξειδωτικών ουσιών. Η πιο σημαντική αντιοξειδωτική ουσία της ντομάτας είναι το λυκοπένιο, στο οποίο οφείλεται το έντονο κόκκινο των καρπών της. Βέβαια, πέρα από την κλασική κόκκινη ντομάτα, υπάρχουν ποικιλίες ντομάτας με πιο σκούρο χρώμα προς το μωβ ή ανοιχτό ροζ και κίτρινο, με διαφορετικό μέγεθος και σχήμα καρπού, καθώς επίσης διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και γεύση ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονται. Οι ντοματιές φυτεύονται συνήθως την άνοιξη και η συγκομιδή τους γίνεται το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερασιτέχνες καλλιεργητές φυτεύουν ντομάτες σε γλάστρα στο μπαλκόνι με εξαιρετικά αποτελέσματα. Αν και η καλλιέργεια της ντομάτας δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες, οι πρωτάρηδες στον λαχανόκηπο, ίσως χρειαστούν κάποιο διάστημα εξοικείωσης για να πάρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στο σημερινό άρθρο, θα αναφερθούμε σε όλα τα στάδια για την καλλιέργεια της ντομάτας, με όσα πρέπει να γνωρίζουμε από τη φύτευση μέχρι τη συγκομιδή, για να απολαμβάνουμε πλούσια παραγωγή με τις πιο νόστιμες ντομάτες από τον κήπο μας.

1. Τι ποικιλίες ντομάτας επιλέγουμε για να φυτέψουμε; Υπάρχουν χιλιάδες ποικιλίες και υβρίδια ντομάτας που αξίζει να καλλιέργήσουμε στον κήπο και στο μπαλκόνι μας για να απολαύσουμε μοναδικές γεύσεις. Ποικιλίες που δίνουν μικρά ντοματίνια, στρογγυλά τσέρι ή βελανίδια, μέχρι μεγαλόκαρπες ντομάτες σε κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί ή ροζ χρωμα. Οι χειμωνιάτικες ποικιλίες ντομάτας που φυτεύονται σε θερμοκήπια το φθινόπωρο είναι συνήθως αναρριχώμενες, ενώ οι καλοκαιρινές υπαίθριες ποικιλίες ντομάτας που φυτεύονται την άνοιξη είναι συνήθως σε μορφή θάμνου. Επιλέγουμε ποικιλίες ντομάτας που να διαθέτουν καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή ποικιλίες που δίνουν νόστιμους καρπούς με άρωμα, γλυκιά γεύση και πλούσια σάρκα. Αποφεύγουμε τα υβρίδια ντομάτας μακράς διάρκειας, που είναι σχεδιασμένες να είναι ανθεκτικές για την μεταφορά σε μακρινές αγορές του εξωτερικού και υπολείπονται σε γευστικά χαρακτηριστικά. Προτιμούμε ποικιλίες ντομάτας που είναι ντόπιες ή παραδοσιακές της περιοχής μας, ή άλλες που έχουν δοκιμαστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του τόπου μας, ως προς τις θερμοκρασίες, την υγρασία και την ηλιοφάνεια. Σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, υπάρχουν ιδιαίτερες παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας που διατηρούν ντόπιοι καλλιεργητές τις οποίες αξίζει να αναζητήσουμε και να τις καλλιεργήσουμε. Μία από τις πιο γνωστές παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας είναι το ντοματάκι Σαντορίνης που αποτελεί προϊόν ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) και γίνεται εξαιρετική λιαστή. Επίσης, ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι η ντομάτα πομοντόρο (pomodoro), γνωστή και ως βιομηχανική ντομάτα, που χρησιμοποιείται εκτεταμένα για παρασκευή σάλτας και πολτού ντομάτας. Από τις πιο γνωστές και γευστικές ποκιλίες είναι η καρδιά βουβαλιού και η ντομάτα Βραυρώνας ή Μπατάλα που έχουν εξαιρετική γεύση και άρωμα. Επίσης, γνωστές ποικιλίες ντομάτας που καλλιεργούνται στο εμπόριο είναι η Allians, η Clodin, η Εbia και η Bobcat. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές και πολύ γευστικές είναι οι γνωστές ως μαύρες ντομάτες. Πρόκειται για ντομάτες με σκούρο μωβ χρώμα που τα τελευταία χρόνια συναντάμε όλο και πιο συχνά σε μανάβικα και σε εστιατόρια.

2. Πώς δημιουργούμε φυτά ντομάτας από δικό μας σπόρο; Ο πολλαπλασιασμός της ντομάτας γίνεται κυρίως με σπόρο και είναι καλό να διατηρούμε κάθε χρόνο τον σπόρο από τις δικές μας ποικιλίες ντομάτας, ώστε να είμαστε αυτάρκεις. Για να φυτέψουμε σπόρο ποικιλιών της ντομάτας, φτιάχνουμε ειδικό σπορείο-θερμοκήπιο χρησιμοποιώντας κατάλληλο φυτόχωμα για σπορά κηπευτικών. Πώς κρατάμε σπόρο ντομάτας (+video) Βρέχουμε ελαφρά το φυτόχωμα και τοποθετούμε 1-2 σπόρους σε κάθε θέση του δίσκου σποράς, τους σκεπάζουμε με νέα στρώση φυτοχώματος, πάχους περίπου 0,5-1 εκατοστού. Στη συνέχεια ποτίζουμε ελαφρά με ένα ποτιστήρι για να μην παρασύρουμε το χώμα που καλύπτει τους σπόρους. Οι σπόροι χρειάζονται ιδανικες θερμοκρασίες 22-25°C σε περιβάλλον σχετικής υγρασίας για να βλαστήσουν σε 2-3 βδομάδες. Είναι σημαντικό να προσφέρουμε στα νεαρά φυτά ντομάτας σταδιακά αρκετή ηλιοφάνεια για να έχουν καλή ανάπτυξη με την φωτοσύνθεση. Προσέχουμε να μην παραποτίζουμε τα νεαρά φυτά ντομάτας, για να αποφύγουμε την δημιουργία λεπτών και αδύναμων βλαστών, και για να μην έχουμε σαπίσματα στην ρίζα. Περισσότερες πληροφορίες για το πώς γίνεται η δημιουργία σπορείου υπάρχουν στο αναλυτικό άρθρο που έχουμε δημοσιεύσει. Μπορούμε να παρακάμψουμε το στάδιο της δημιουργίας φυτών από σπόρο και να προμηθευτούμε κατευθείαν έτοιμα φυτά από φυτώριο που μεταφυτεύουμε στο έδαφος. Για το αν είναι καλύτερο να φυτεύουμε λαχανικά από σπόρο ή να προμηθευόμαστε έτοιμα φυτά και τα πλεονεκτήματα κάθε επιλογής έχουμε αναφερθεί στο σχετικό άρθρο.

3. Πώς φυτεύουμε τις ντοματιές και σε τι αποστάσεις; Η καλλιέργεια της ντομάτας χρειάζεται αρκετή ηλιοφάνεια για να αναπτυχθεί και να μας δώσει νόστιμες ζουμερές ντομάτες. Επιλέγουμε ηλιόλουστα σημεία στον κήπο μας και αποφεύγουμε τις σκιερές θέσεις ή τα σημεία κοντά σε δένδρα. Πώς βελτιώνουμε το χώμα, προετοιμασία εδάφους για καλλιέργεια Κατά την φύτευση της ντομάτας ενσωματώνουμε αρκετή οργανική ουσία μέσα στους λάκους φύτευσης, σε μορφή κομπόστ και καλά χωνεμένης κοπριάς, καθώς και βιολογικό λίπασμα πλούσιο σε κάλιο. Με αυτόν τον τρόπο, εμπλουτίζουμε το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία και ταυτόχρονα το κάνουμε πιο αφράτο με καλύτερη αποστράγγιση για το νερό. Σε αφράτο χώμα οι ρίζες του φυτού της ντομάτας προχωράνε περισσότερο μέσα στο έδαφος και έχουν μεγαλύτερη ανάπτυξη. Έτσι, το φυτό έχει καλύτερη στήριξη και πλουσιότερη βλάστηση θέτει τις βάσεις για υψηλότερη και πιο ποιοτική παραγωγή κατά την διάρκεια της καλλιέργειας. Φυτεύουμε τα φυτά της ντομάτας στις κατάλληλες αποστάσεις φύτευσης, ανάλογα την ποικιλία της ντομάτας, το έδαφος και τις κλιματολογικές συνθήκες. Αποφεύγουμε τις πυκνές φυτεύσεις και προτιμάμε να φυτεύουμε σχετικά αραιά για έχουμε καλύτερη παραγωγή και πιο υγιή φυτά. Οι θαμνώδες ποικιλίες ντοματιάς φυτεύονται σε αποστάσεις 0,70 – 1 μέτρου μεταξύ των φυτών και 1,5-2 μέτρων μεταξύ των γραμμών φύτευσης, για να εξασφαλίζουμε τον καλύτερο αερισμό και φωτισμό των φυτών. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες ντομάτας φυτεύονται πιο κοντά, σε αποστάσεις ανά μισό μέτρο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε γεωύφασμα εδαφοκάλυψης για να περιορίσουμε την ανάπτυξη ανεπιθύμητων αγριόχορτων κατά την καλλιέργεια και να βοηθήσουμε τα φυτά μας να αναπτυχθούν καλύτερα.

4. Πώς καλλιεργούμε ντομάτες σε γλάστρα στο μπαλκόνι; Για την καλλιέργεια της ντομάτας στο μπαλκόνι, επιλέγουμε μεγάλες γλάστρες με βάθος 30-40 εκατοστών και πλάτος 40 εκατοστών. Χρησιμοποιούμε ειδικό φυτόχωμα για λαχανικά που να περιέχει τύρφη, κοπριά, κομπόστ και περλίτη. Τοποθετούμε τη γλάστρα σε μια ηλιόλουστη θέση στο μπαλκόνι που να δέχεται καθημερινά τουλάχιστον 6-7 ώρες έκθεσης στον ήλιο και να είναι προφυλαγμένη από δυνατούς ανέμους. Την περίοδο των υψηλών θερμοκρασιών και της έντονης ηλιοφάνειας του καλοκαιριού, φροντίζουμε να μεταφέρουμε τις γλάστρες της ντοματιάς σε λίγο πιο ημισκιερή θέση ή βάζουμε ειδικό δίχτυ σκίασης από τον ήλιο.

5. Τι ανάγκες σε πότισμα έχει η καλλιέργεια της ντομάτας και κάθε πότε ποτίζουμε; Το σωστό πότισμα είναι πολύ σημαντικό για να εξασφαλίσουμε καλή ανάπτυξη και πλούσια παραγωγή από νόστιμες ντομάτες. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ντοματιές έχουν διαφορετικές ανάγκες σε νερό ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης. Φροντίζουμε να μην ποτίζουμε υπερβολικά τα φυτά της ντομάτας, ειδικά στα αρχικά στάδια, γιατί με αυτό τον τρόπο θα δημιουργήσουν αδύνατο επιφανειακό ριζικό σύστημα και δεν θα αναπτυχθύν σωστά. Κατά την διάρκεια της ανθοφορίας, τα φυτά της ντομάτας χρειάζονται σχετικά μικρές ποσότητες νερού. Το υπερβολικό πότισμα σε αυτό το στάδιο μπορεί να προκαλέσει πτώση των ανθέων. Συνήθως, την περίοδο της άνοιξης ποτίζουμε τις ντοματιές μας 2 φορές τη βδομάδα ενώ την περίοδο καρποφορίας της ντομάτας, την καλοκαιρινή περίοδο, οι ντοματιές μας χρειάζονται περισσότερη ποσότητα νερού και ποτίζουμε κάθε 2 μέρες. Στις νότιες περιοχές της Ελλάδας, σε περίοδο καύσωνα, το πότισμα στις ντοματιές μας θα πρέπει να γίνει ακόμα και καθημερινό. Η εγκατάσταση συστήματος για αυτόματο πότισμα με σταγόνες είναι ιδανικό για την καλλιέργεια της ντομάτας, καθώς τα φυτά ποτίζονται καλύτερα, χρησιμοποιώντας την κατάλληλη ποσότητα νερού σε κάθε φυτό, ενώ παράλληλα εξοικονομούμε πολύτιμο προσωπικό χρόνο. 8 μυστικά για το πότισμα των λαχανικών σε κήπο και σε γλάστρα

6. Ποιο είναι το καλύτερο λίπασμα για τις ντομάτες μας; Η καλλιέργεια της ντομάτας έχει σημαντικές ανάγκες σε λίπανση για να δώσει πλούσια καρποφορία και παραγωγή ζουμερών και γλυκών καρπών. Κατά τη βασική λίπανση όταν φυτεύουμε, προσθέτουμε πλήρες βιολογικό λίπασμα, που περιέχει άζωτο, φώσφορο, κάλιο, μαγνήσιο και ασβέστιο. H επόμενη λίπανση της ντοματιάς γίνεται περίπου 2-3 βδομάδες μετά τη φύτευση και επαναλαμβάνουμε την εφαρμογή του λιπάσματος μία φορά το μήνα. Η προσθήκη καλίου στις ντοματιές βοηθά στην παραγωγή μεγάλων και ζουμερών καρπών, ενώ η προσθήκη μαγνησίου βοηθά σημαντικά στο πρασίνισμα των φύλλων της ντομάτας, καθώς διευκολύνει τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης.

7. Γιατί μαυρίζει το κάτω μέρος της ντομάτας; Ένα συχνό πρόβλημα που συναντάμε στην καλλιέργεια της ντομάτας είναι το μαύρισμα στο κάτω μέρος του καρπού. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό και ως “τάπα” ή ξηρή κορυφή και οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έλλειψη ασβεστίου. Αν το λίπασμα μας δεν περιέχει ασβέστιο, προσθέτουμε συμπληρωματικά ειδικό βιολογικό λίπασμα ασβεστίου για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Αποφεύγουμε την υπερβολική λίπανση με λίπασμα αζώτου (αμμωνίες) στην ντομάτα και την προσθήκη αχώνευτης κοπριάς, ειδικά κατά την περίοδο της καρποφορίας, καθώς συντελεί σε υπερβολική βλάστηση, σε μειωμένη παραγωγή και σε ευαισθησία σε μυκητολογικές ασθένειες. Το φαινόμενο του μαυρίσματος των καρπών μπορεί να προκληθεί και από ακονόνιστα ποτίσματα. Ποτίζουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα τα φυτά της ντομάτας χρησιμοποιώντας σύστημα ποτίσματος με σταγόνες. Ξηρή κορυφή: Αντιμετώπιση του μαυρίσματος σε ντομάτες και πιπεριές

8. Ποιες ποικιλίες ντοματιάς χρειάζονται κλάδεμα; Οι θαμνώδεις ποικιλίες ντομάτας που καλλιεργούνται την άνοιξη και το καλοκαίρι δεν χρειάζονται κλάδεμα και γι’ αυτό αναφέρονται και ως αυτοκλαδευόμενες. Αντίθετα, στις αναρριχώμενες, αφαιρούμε τους πλευρικούς βλαστούς για να εξασφαλίσουμε καλύτερη ανάπτυξη των φυτών και μεγαλύτερη παραγωγή. Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να αραιώνουμε κατά διαστήματα βλαστούς που εμπλέκονται στο εσωτερικό των φυτών της ντομάτας και να απομακρύνουμε τα κάτω φύλλα για να έχουμε καλύτερο αερισμό και φωτισμό στα φυτά μας. Επίσης, αραιώνουμε τους καρπούς της ντομάτας, όταν φέρουν πολύ μεγάλη καρποφορία, για να τις βοηθήσουμε στην παραγωγή μεγαλύτερων και πιο ζουμερών καρπών καθώς και στην καλύτερη ωρίμανσή τους.

9. Πώς αντιμετωπίζουμε τις ασθένειες και τα έντομα στην καλλιέργεια της ντομάτας; Η καλλιέργεια της ντομάτας μπορεί να παρουσιάσει αρκετά προβλήματα από ασθένειες και έντομα που τη προσβάλλουν. Για την οικολογική αντιμετώπιση μυκητολογικών ασθενειών, όπως ο περονόσπορος και το ωίδιο της ντομάτας, σκονίζουμε το φύλλωμα των φυτών με θειάφι και θειοχαλκίνη ή ψεκάζουμε με διάλυμα θειαφιού και χαλκού. Για να αντιμετωπίσουμε τα έντομα που προσβάλλουν την καλλιέργεια της ντομάτας, όπως ο αλευρώδης, οι βρωμούσες, η λιριόμυζα και η μελίγκρα, χρησιμοποιούμε βιολογικά εντομοκτόνα που προμηθευόμαστε από γεωπονικα καταστήματα όπως τα άλατα καλίου και η φυσική πυρεθρίνη. Εναλλακτικά, για ερασιτεχνικές καλλιέργειες ντομάτας, μπορούμε να φτιάξουμε αυτοσχέδια οικολογικά σκευάσματα με φυσικά υλικά (όπως έχουμε δείξει και σε βίντεο) με σκόρδο, τριμμμένο πράσινο σαπούνι, ελαιόλαδο, τα οποία εφαρμόζουμε κάθε 1-2 βδομάδες για την προληπτική αντιμετώπιση των εντομολογικών προσβολών της ντομάτας. Το σκόνισμα της ντομάτας ή ο ψεκασμός του φυλλώματος με οικολογικο σκεύασμα βάκιλου Θουριγγίας βοηθά στην καταπολέμηση της τούτα της ντομάτας, ενός εντόμου που προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού προκαλώντας σημαντικές ζημιές στις καλλιέργειες ντομάτας στη χώρα μας. Αντιμετώπιση της τούτα (Tuta) στις ντομάτες

10. Πότε συγκομίζουμε τις ντομάτες; Η συγκομιδή της ντομάτας ξεκινά περίπου 3-3,5 μήνες μετά τη σπορά ή 2-2,5 μήνες μετά την μεταφύτευση νεαρών ντοματιών στον κήπο, όταν οι ντομάτες παίρνουν το τελικό τους μέγεθος και αρχίζουν να κοκκινίζουν. Αν οι ντοματιές μας φυτεύτηκαν τέλη Απριλίου, συνήθως ξεκινάμε να μαζεύουμε τους πρώτους μας καρπούς στις αρχές Ιουλίου. Η διάρκεια της συγκομιδής διαρκεί 2-3 μήνες και εξαρτάται από την ποικιλία, τις καλλιεργητικές φροντίδες και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες ντομάτας, αν και καθυστερούν κάπως να μπουν στην παραγωγή, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια παραγωγής που φθάνει 4-5 μήνες.

11. Πώς αποθηκεύουμε τις ντομάτες και τις συντηρούμε; Σχετικά με τη συντήρηση των καρπών, οι ντομάτες διατηρούνται εκτός ψυγείου σε θερμοκρασία δωματίου με σχετική υγρασία. Συνήθως, ποικιλίες ντομάτας με μαλακή φλούδα, διατηρούνται ώριμες για 3-4 μέρες ενώ ποικιλίες με πιο σκληρή φλούδα διατηρούνται μέχρι και 1 εβδομάδα. Επίσης, μπορούμε να κόψουμε σχετικά άγουρες τις ντομάτες, με πρασινοκόκκινο χρώμα για να τις διατηρήσουμε ακόμα περισσότερο και να τις αφήσουμε σε φυσικές συνθήκες. Όταν αποθηκεύουμε τις ντομάτες στο ψυγείο, χάνουν την φυσική γεύση τους και γίνονται λιγότερο ζουμερές. Ένας άλλος τρόπος για να διατηρήσουμε ντομάτες περισσότερο καιρό είναι να τις αποξηράνουμε στον ήλιο, να τις κάνουμε λιαστές και να τις συντηρήσουμε στην συνέχεια σε βάζα με ελαιόλαδο.

12. Μπορούμε να καλλιεργήσουμε ντομάτες, μαζί με πιπεριές και μελιτζάνες στο ίδιο δέντρο! Αναφερόμαστε στο σολανόδεντρο, ένα άγριο δέντρο που είναι γνωστό και ως αγριοντοματιά ή αγριομελιτζανιά. Το σολανόδεντρο χρησιμοποιείται ως βάση (υποκείμενο) για να μπολιάσουμε πάνω του φυτά ντομάτας, πιπεριάς και μελιτζάνας, τα οποία αναπτύσσονται κανονικά και μας δίνουν πλούσια καρποφορία.