Η προετοιμασία του ερασιτεχνικού λαχανόκηπου

Πήρατε τη μεγάλη απόφαση να ξεκινήσετε ένα λαχανόκηπο. Το επόμενο ερώτημα είναι πού θα τον εγκαταστήσετε. Η απάντηση θα εξαρτηθεί από το πόσο εκτεθειμένος είναι στο φως του ήλιου ο χώρος που επιλέγετε, πόσο κοντά βρίσκεται στο σπίτι σας, πόσο επικλινής ή επίπεδος είναι και φυσικά αν έχει καλή ποιότητα χώματος. Ας τα δούμε όλα αυτά ένα ένα.

Κανόνας απαραβίαστος είναι ότι ο λαχανόκηπός σας πρέπει να λούζεται από το φως του ήλιου αρκετές ώρες τη μέρα – τουλάχιστον πέντε. Όλα τα λαχανικά χρειάζονται πολύ φως για να ευδοκιμήσουν και να δώσουν καρπούς. Προσέξτε λοιπόν πόσο εκτεθειμένος στο φως του ήλιου είναι ο χώρος – όχι μόνο τη στιγμή που τον επισκεφθήκατε, αλλά και τις άλλες εποχές του χρόνου, καθώς κτίρια ή δέντρα μπορεί να κόβουν το φως όταν αλλάζει η πορεία του ήλιου. Επίσης, η εγγύτητα του κήπου έχει ζωτική σημασία για την καθημερινή φροντίδα του. Αν χρειάζεστε πολύ ώρα για να φτάσετε στον λαχανόκηπό σας, σίγουρα αυτό θα αποβεί σε βάρος της φροντίδας του. Και αν το έδαφος του κήπου είναι επικλινές, θα χρειαστεί να φτιάξετε πεζούλες για να ελέγχετε τη ροή του νερού. Αν πάλι είναι επίπεδο, θα χρειαστεί ίσως να φτιάξετε αποστράγγιση. Επίσης είναι πολύ χρήσιμο να λάβετε υπ’ όψη σας την κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων και, αν χρειάζεται, να δημιουργήσετε ή να εκμεταλλευθείτε ανεμοφράκτες από δέντρα ή θάμνους.

Το χώμα προσφέρει θρεπτικές ουσίες στα φυτά και μερικά χώματα είναι καλύτερα από άλλα. Η άμμος, η άργιλος, οι πέτρες και οι οργανικές ύλες είναι αυτά που αποτελούν τη σύνθεση του χώματος. Μια καλή περιεκτικότητα σε οργανικές ύλες είναι περίπου 5–8%. Αυτό που τελικά δημιουργεί το χώμα, ιδίως όταν αυτό είναι πλούσιο και ζωντανό, είναι η βιολογική δραστηριότητα των μικρο- και μακροοργανισμών που βρίσκονται μέσα του. Καθώς οι οργανισμοί αυτοί πολλαπλασιάζονται, αφομοιώνουν πετρώματα, φυτά και άλλους μικροοργανισμούς και όταν αργότερα πεθαίνουν, συνεισφέρουν στις οργανικές ύλες που δημιουργούν το υγιές χώμα. Η υγεία του χώματος κρίνεται από τη γενική δομή του, την ικανότητά του να συγκρατεί θρεπτικές ουσίες και νερό και τη χαλαρότητά του σε σχέση με την ικανότητα των ριζών να διεισδύσουν αρκετά βαθιά.

Η βελτίωση του χώματος

Μετά την απόφασή σας για την επιλογή του χώρου όπου θα στήσετε τον λαχανόκηπό σας, το επόμενο βήμα είναι να βελτιώσετε το χώμα και να μειώσετε τον ανταγωνισμό για τα φυτά που θα καλλιεργήσετε. Εάν γίνεται, αφαιρέστε τις πέτρες για να διευκολύνετε την καλλιέργεια και να δώσετε περισσότερο χώρο στις ρίζες. Αυτό που ονομάζουμε γονιμότητα του εδάφους είναι η τροφή των φυτών και από αυτό εξαρτάται η επιτυχία του κήπου σας. Η γονιμότητα συνήθως βελτιώνεται με τη σπορά ψυχανθών, όπως βίκος και τριφύλλι, και το άπλωμα κοπριάς. Πάντως, η χρήση κομπόστ φαίνεται πώς είναι η λύση στη γονιμότητα του χώματος, καθώς προσφέρει ταυτόχρονα οργανικές ύλες και τροφή στα φυτά. Έτσι και η σύνθεση του χώματος βελτιώνεται και η γονιμότητα αυξάνεται.

Υπάρχουν βέβαια και μη οργανικά λιπάσματα που ενισχύουν την ανάπτυξη των φυτών. Είναι συνθετικά προϊόντα βασισμένα στο πετρέλαιο που δυστυχώς καταστρέφουν τους ζωντανούς οργανισμούς στο χώμα, ενώ προσφέρουν μη ισορροπημένη διατροφή στα φυτά. Με τα χημικά αυτά τα φυτά πράγματι μεγαλώνουν, αλλά συχνά δεν έχουν τη δύναμη να αποφύγουν κοινά παράσιτα και ασθένειες, ενώ και τα ζιζάνια μεγαλώνουν κι αυτά γρήγορα αυξάνοντας τον ανταγωνισμό για τροφή.

Η βελτίωση του χώματος έχει μεγάλη σημασία, αλλά εξίσου μεγάλη σημασία έχει και η μείωση του ανταγωνισμού από τα ζιζάνια. Τα ζιζάνια είναι φυτά που με το έτσι θέλω αφαιρούν θρεπτικές ουσίες και φως από τα φυτά που καλλιεργεί ο κηπουρός. Ένα ζιζάνιο μπορεί να είναι ένα χρήσιμο φυτό που φυτρώνει σε λάθος σημείο. Το ξεχορτάριασμα με το χέρι είναι πάντοτε αναγκαίο, αλλά υπάρχουν και τεχνικές που περιορίζουν αυτή την κουραστική δουλειά. Η εδαφοκάλυψη είναι μια από αυτές.

Εδαφοκάλυψη

Η εδαφοκάλυψη περιορίζει τον ανταγωνισμό για τροφή και φως κρύβοντας τον ήλιο από τα ζιζάνια. Στρώσεις από εφημερίδες, χαρτόνια, άχυρα, φύλλα, σανό, φύκια, κομμένο γρασίδι, κομπόστ και αποσαθρωμένα τρίμματα ξύλου μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν εδαφοκάλυψη. Όταν αποφασίζετε να εδαφοκαλύψετε, εξετάστε τι υλικά είναι διαθέσιμα και πόσο κατάλληλα είναι. Τα χημικά στο γυαλιστερό χαρτί περιοδικών πρέπει να αποφεύγονται, η τοξικότητα του μελανιού και της κόλλας στα χαρτόνια είναι πρόβλημα, τα φρέσκα τρίμματα ξύλου αφαιρούν άζωτο από το χώμα, το άχυρο είναι ακριβό, ο σανός είναι γεμάτος σπόρους ζιζανίων, τα φύλλα τα παίρνει ο αέρας, τα φύκια έχουν αλάτι και είναι δυσεύρετα, το κομμένο γρασίδι έχει πολύ άζωτο και μπορεί να κάψει κάποια φυτά και το κομπόστ είναι λίγο και χρειάζεται αλλού.

Έτσι σκεφθήτε τι είναι διαθέσιμο, πόσο κοστίζει και πώς επηρεάζει τα φυτά σας. Μια εδαφοκάλυψη με τρίμματα φλούδας δέντρων μπορεί να είναι ευνοϊκή για κάποια φυτά, αλλά ίσως να ανακόψει την ανάπτυξη των ετήσιων λαχανικών σας που διψάνε για άζωτο. Οι σωλήνες του άχυρου και του σανού επιτρέπουν στο χώμα να ανασαίνει, ενώ ένα παχύ στρώμα φύλων εμποδίζει την αναπνοή του χώματος. Αυτές οι μορφές εδαφοκάλυψης είναι τέχνη εμπειρική, σαν να φτιάχνει κανείς σούπα – εξαρτάται από το τι υπάρχει στο ντουλάπι. Τα καλά ριζωμένα ζιζάνια είναι δύσκολο να εξοντωθούν. Η μετατροπή ενός χορταριασμένου εδάφους σε πλούσιο χώμα απαιτεί 15–20 εκατοστά εδαφοκάλυψη, ένα παχύ στρώμα εφημερίδες, χαρτόνια ή τον συνδυασμό τους. Η εδαφοκάλυψη πρέπει να απλώνεται σε παχιά στρώση και να αφαιρείται όταν είναι ανάγκη. Το μαύρο πλαστικό είναι χρήσιμο για την προετοιμασία ενός κήπου, αλλά διασπάται πολύ γρήγορα και καταντά μόλυνση του περιβάλλοντος.

Σχεδιάστε τον λαχανόκηπό σας

Μέχρις εδώ όλα καλά. Επιλέξατε πού θα στήσετε τον λαχανόκηπό σας και κάνατε τις αναγκαίες ενέργειες για να βελτιώσετε το χώμα και να περιορίσετε τα ζιζάνια. Τώρα είναι η στιγμή να ξεκινήσετε τον σχεδιασμό του κήπου. Περπατήστε τον χώρο, φαντασθήτε πώς θέλετε να είναι, μετρήστε τα παρτέρια και τους διαδρόμους και σχεδιάστε τα όλα υπό κλίμακα σ’ ένα φύλλο καντριγιέ χαρτί. Μην ξεχάσετε να συμπεριλάβετε και ό,τι υπάρχει ήδη στον χώρο: Φράχτη, αποθήκη, φωτισμό κ.ά. Πέρα απ’ αυτά, κατά τον σχεδιασμό του κήπου σας σκεφθήτε και τα εξής:

• Αφήστε χώρο. Την ώρα που σχεδιάζετε τον κήπο, αφήστε μπόλικο χώρο για να μπορούν τα φυτά να αναπτυχθούν πλήρως. Τα αναρριχητικά φυτά, όπως η τοματιά και η πιπεριά, χρειάζονται περισσότερο χώρο και κρεβατωσιές, ενώ τα χαμηλά φυτά όπως το μαρούλι δεν χρειάζονται. Ερευνήστε λίγο αυτό το ζήτημα για τα φυτά που σκοπεύετε να φυτέψετε, την ώρα του σχεδιασμού και όχι αργότερα.
• Δεν είναι ανάγκη να φυτέψετε τα λαχανικά σας σε γραμμές. Αν και ιστορικά οι λαχανόκηποι έχουν γραμμές λαχανικών και ανάμεσά τους διαδρόμους για τους κηπουρούς, πολλοί σημερινοί κήποι έχουν εγκαταλείψει τη γραμμικότητα. Φυτέψτε όπως σας βολεύει σε μικρά παρτέρια και αφήστε διαδρόμους για να περνάτε δίπλα τους. Τα φυτά δεν αντιλαμβάνονται τη γεωμετρία. Αρκεί μονάχα να τηρείτε τις αναγκαίες ελάχιστες αποστάσεις μεταξύ τους, για να αποφύγετε τον ανταγωνισμός για τροφή. Δείτε το άρθρο μας Εντατική κηπουρική για τις ελάχιστες αποστάσεις μεταξύ φυτών.
• Τώρα είναι η στιγμή να αποφασίσετε για υψωμένα παρτέρια. Καλλιεργώντας σε παρτέρια ύψους 20 έως 30 εκατοστών, κερδίζετε αρκετά πλεονεκτήματα. Δείτε το σχετικό μας άρθρο Υψωμένα παρτέρια για λεπτομέρειες.
• Σκεφθήτε τις ζαρντινιέρες και τις γλάστρες. Μπορείτε να γλιτώσετε χώρο και χρήμα φυτεύοντας κάποια από τα φυτά σας σε ζαρντινιέρες και γλάστρες. Πολλά λαχανικά πραγματικά ευδοκιμούν στις γλάστρες – π.χ. τομάτες, μελιτζάνες, αγγούρια, παντζάρια, μαρούλια, φασόλια, καρότα, αρακάς, πιπεριές και αρωματικά φυτά.

Το φύτεμα του λαχανόκηπου

Τώρα φτάσατε στη μεγάλη στιγμή του κηπουρού: Έχετε ήδη ετοιμάσει το χώμα, έχετε αποφασίσει τα παρτέρια σας και είσθε έτοιμος/η να φυτέψετε. Μερικά πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε κατά το φύτεμα:

• Φυτεύετε τα λαχανικά σας κοντά στους φίλους τους! Μερικά λαχανικά αναπτύσσονται πολύ καλύτερα όταν βρίσκονται δίπλα σε ορισμένα άλλα, ενώ κάποιοι άλλοι συνδυασμοί εμποδίζουν την ανάπτυξη. Σε προσεχές άρθρο μας θα συζητήσουμε αναλυτικά για τα φυτά-συντρόφους, αλλά μέχρι τότε, να μερικοί συνδυασμοί που πρέπει να αποφεύγετε: Τομάτες και κολοκυθάκια. Καρότα και άνηθος. Μπρόκολα και τομάτες. Φυτέψτε αυτά τα φυτά σε χωριστά σημεία του κήπου.
• Φυτεύετε λίγα φυτά κάθε φορά. Για να απολαμβάνετε τους καρπούς των κόπων σας ολόκληρη την καλλιεργητική σαιζόν, μη φυτεύετε όλα τα λαχανικά σας μαζί. Αν φυτεύετε λίγα φυτά από κάθε είδος στη διάρκεια της σαιζόν, τότε θα έχετε συνεχώς όσα λαχανικά θέλετε.
• Μην ξεχνάτε να ποτίζετε τακτικά. Τα λαχανικά χρειάζονται πολύ νερό και γι’ αυτό πρέπει να έχετε αποφασίσει εξαρχής τι σύστημα ποτίσματος θα εγκαταστήσετε. Αν η εξοικονόμηση χρημάτων δεν είναι άμεση προτεραιότητά σας, το καλύτερο σύστημα είναι το στάγδην που ποτίζει λίγο λίγο τις ρίζες χωρίς να βρέχει και να βλάπτει τα φύλλα.
• Εναλλαγή καλλιεργειών. Η εναλλαγή της καλλιέργειας των φυτών σε διαφορετικά κάθε χρόνο σημεία του κήπου ίσως ακούγεται ως υπερβολή για ένα μικρό κηπάκο, αλλά ακόμα κι εκεί βοηθάει στην καλύτερη εξισορρόπηση των θρεπτικών ουσιών του χώματος. Ο σοβαρότερος λόγος της εναλλαγής των καλλιεργειών είναι η αποφυγή των παρασίτων και των ασθενειών. Υπάρχουν τέσσερες οικογένειες φυτών που πρέπει να φυτεύονται κάθε χρόνο σε διαφορετικά σημεία του κήπου:
  • Cucurbits: Κολοκύθι, αγγούρι, πεπόνι
  • Brassicas: Λάχανο, μπρόκολο, κουνουπίδι, σινάπι
  • Solanums: Πατάτα, τομάτα, πιπεριά, μελιτζάνα
  • Ψυχανθή: Αρακάς, φασόλι

Σπορά και μεταφύτευση

Υπάρχουν δύο βασικές μέθοδοι πολλαπλασιασμού των ετήσιων φυτών: H άμεση σπορά και η μεταφύτευση.

Μπορείτε να βρείτε άφθονες πληροφορίες για το πότε να φυτέψετε είτε σε βιβλία είτε στο Ίντερνετ είτε από πιο έμπειρους καλλιεργητές, αλλά ο πιο ασφαλής οδηγός είναι η ίδια η εμπειρία σας. Γι’ αυτό η πράξη και η τήρηση αρχείου είναι απαραίτητες προϋποθέσεις.

Το καλύτερο είναι να φυτέψετε σπόρους κατευθείαν στο ύπαιθρο για να έχετε υγιή φυτά και ικανοποιητική παραγωγή. Αν προσπαθήσετε να εκβιάσετε τις εποχές, ίσως απογοητευθείτε. Λόγου χάρη, τα πρώιμα λαχανικά της κρύας εποχής (ας πούμε το μπρόκολο και το σπανάκι) είναι πολύ ωραία νωρίς την άνοιξη, αλλά οι γυμνοσάλιαγκες και οι όλο και ζεστότερες θερμοκρασίες συνωμοτούν εναντίον τους όσο προχωράει το καλοκαίρι. Όταν χρησιμοποιείτε τη μέθοδο της άμεσης φύτευσης σπόρων, πρέπει να κάνετε εδαφοκάλυψη νωρίς το καλοκαίρι του προηγούμενου χρόνου, αλλιώς το χορταριασμένο χώμα δεν θα έχει αποσυντεθεί αρκετά. Οι σπόροι μπορούν να φυτευτούν παραμερίζοντας την εδαφοκάλυψη και σκαλίζοντας ελαφρά το σημείο της σποράς. Η άμεση φύτευση σπόρων σημαίνει ότι το χώμα είναι απαλλαγμένο από ζιζάνια. Για να μεταφυτέψετε φυντάνια, απλώς σκάψτε μια τρύπα στην εδαφοκάλυψη αρκετή για να χωρέσει το φυτόχωμα του φυντανιού.