Καλλιέργεια πορτοκαλιάς και λεμονιάς στον κήπο

Τα γνωστά καλλιεργούμενα εσπεριδοειδή ανήκουν στην οικογένεια Rutaceae και στο γένος Citrus. Είναι αείφυλλα είδη που παρουσιάζουν τάση συνεχούς ανανέωσης του φυλλώματός τους. Τα πιο γνωστά εσπεριδοειδή είναι η πορτοκαλιά, η μανταρινιά, η λεμονιά, το γκρέιπ – φρούτ και η νεραντζιά. Έχουν πλούσια και αρωματική ανθοφορία και καρπούς νόστιμους και πλούσιους σε βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ). Η επιφάνεια του καρπού τους είναι έγχρωμη με χαρακτηριστικούς ελαιοφόρους αδένες και περιβάλλει το εσωτερικό, βρώσιμο μέρος με τα σπέρματα. Τα άνθη των εσπεριδοειδών εκφύονται ως ταξιανθίες μικρές σε βλάστηση της προηγούμενης περιόδου ή μονήρη στην τρέχουσας βλάστηση.

Φυτεύω εσπεριδοειδή στον κήπο

Κατάλληλες ποικιλίες και υποκείμενα

Στα εσπεριδοειδή είδη του γένους Citrus υπάρχει μια πληθώρα ποικιλιών, αφού τα εσπεριδοειδή αποτελούν ένα πολύ σημαντικό τμήμα της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής.

Στην πορτοκαλιά έχουν δημιουργηθεί:

• Ομφαλοφόρες ποικιλίες, που χαρακτηρίζονται από την παρουσία ενός δεύτερου μικρού καρπού τοποθετημένου απέναντι από τον ποδίσκο του κανονικού. Η πιο γνωστή ποικιλία είναι η Merlin, που ωριμάζει τον Οκτώβριο.
• Κοινά πορτοκάλια, όπου ανήκει η ποικιλία Valencia. Ωριμάζει από τον Μάρτιο ως το καλοκαίρι και δίνει δύο εσοδείες το χρόνο.
• Αιματόχρωμες ποικιλίες, με γνωστό εκπρόσωπο τα «σαγκουίνια» που έχουν ερυθρό χρωματισμό στο φλοιό, στη σάρκα και στο χυμό τους.

Στα λεμόνια γνωστές ποικιλίες είναι το Μαγληνό, η Αδαμοπούλου, το Καρυστινό και η Eureka, όλες πολύ παραγωγικές με πλούσιο καρπό και χυμό και υψηλή περιεκτικότητα σε οξέα.

Στη μανταρινιά, η πιο διαδεδομένη ποικιλία είναι η Clementine, με καρπούς μετρίου μεγέθους, άσπερμους και με τρυφερή, χυμώδη σάρκα.

Όταν πρόκειται να προμηθευτούμε δενδρύλλια, καλό είναι εκτός από την ποικιλία να δίνουμε έμφαση και στο υποκείμενο. Τα εσπεριδοειδή πολλαπλασιάζονται με σπόρο και εμβολιασμό. Τα υποκείμενα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την ζωηρότητα που προσδίδουν στο εμβόλιο, την αντοχή σε ιώσεις, νηματώδεις και μύκητες, καθώς και την αντοχή τους στα άλατα, τα βαριά εδάφη, την ξηρασία και το ψύχος. Το πιο διαδεδομένο υποκείμενο είναι η νεραντζιά, στα σπορόφυτα της οποίας εμβολιάζονται με ενοφθαλμισμό τον Μάρτιο με Απρίλιο οι ποικιλίες. Η νεραντζιά προσδίδει αντοχή στην ξηρασία, στις κομμιώσεις και μερικώς και στο ψύχος. Άλλα χρησιμοποιούμενα υποκείμενα είναι η τραχύκαρπη λεμονιά, η τρίφυλλη πορτοκαλιά και τα Troyer. Ανάλογα με την έκθεση της περιοχής που θέλουμε να φυτέψουμε αλλά και το ιστορικό προηγούμενων καλλιεργειών στο ίδιο μέρος, θα μας υποδειχθεί τόσος το κατάλληλο υποκείμενο όσο και η ποικιλία που θα μας εξασφαλίσει το καλύτερο, αποδοτικότερο και πιο ξεκούραστο αποτέλεσμα.

Επιλογή της θέσης φύτευσης

Όλα τα εσπεριδοειδή προτιμούν περιοχές με ήπιο χειμώνα και υγρό, θερμό κλίμα. Οι πολύ υψηλές αλλά και κάτω των 0^οC θερμοκρασίες είναι προβληματικές και επιδρούν αρνητικά και στην ανθοφορία και στην αύξηση της νέας βλάστησης. Καλό είναι η περιοχή, όπου θα φυτέψουμε, να μην πλήττεται από ισχυρούς, ψυχρούς ανέμους, να είναι σε χαμηλό υψόμετρο και σε ελαφρά κατηφορική θέση ώστε να μην εγκλωβίζονται τα ψυχρά ρεύματα. Καλό είναι κοντά στα δέντρα να υπάρχει, εάν είναι δυνατόν, και κάποιος φυτικός ανεμοφράκτης.

Αποφεύγουμε να φυτεύουμε πορτοκαλιές, λεμονιές, μανταρινιές σε εδάφη βαριά (αργιλώδη) με κακή στράγγιση, γιατί το ριζικό τους σύστημα υποφέρει από ασφυξία. Επίσης, αποφεύγουμε να εγκαταστήσουμε δέντρα στο ίδιο σημείο που υπήρχε και πριν εσπεριδοκαλλιέργεια, γιατί συνήθως το έδαφος έχει επιβαρυνθεί από μύκητες εδάφους και νηματώδεις.

Πριν τη φύτευση εσπεριδοειδών κάνουμε μια άρωση στα 40cm για καταστροφή των πολυετών ζιζανίων και ενσωμάτωση βασικού λιπάσματος, αν χρειαστεί. Ακολουθεί ισοπέδωση και διάνοιξη λάκκων βάθους 45cm περίπου. Αν πρόκειται να φυτέψουμε αρκετά δενδρύλλια, υπολογίζουμε να αφήσουμε επαρκείς αποστάσεις, ώστε να αναπτυχθούν στο μέλλον χωρίς πρόβλημα. Φυτεύουμε τα δενδρύλλια στο ίδιο βάθος και προσέχουμε να βρίσκεται το σημείο εμβολιασμού αρκετά ψηλότερα από το έδαφος. Γεμίζουμε το λάκκο με επιφανειακό, κατά προτίμηση, χώμα και αφού τελειώσουμε, πατάμε με προσοχή το έδαφος γύρω από το δενδρύλλιο για καλή επαφή ρίζας – εδάφους και ποτίζουμε. Τα δενδρύλλια χρειάζονται αρχικά υποστήλωση και προφύλαξη των κορμών από τον ήλιο.

Η καλύτερη εποχή φύτευσης είναι η άνοιξη, μετά την περίοδο των όψιμων παγετών, διότι τόσο η θερμοκρασία εδάφους όσο και αυτή της ατμόσφαιρας σταδιακά αυξάνεται, κάνοντας την εγκατάσταση των φυτών ευκολότερη.

Στα περισσότερα εσπεριδοειδή δεν χρειάζεται φύτευση δεύτερης ποικιλίας για σταυρεπικονίαση , γιατί οι πιο κοινές ποικιλίες είναι παρθενοκαρπικές ή αυτογόνημες. Καλό είναι όμως να διευκρινίσουμε στο φυτώριο που απευθυνόμαστε, τις απαιτήσεις επικονίασης που έχει το φυτό που επιθυμούμε.

Καλλιεργητικές φροντίδες στα εσπεριδοειδή

Τα εσπεριδοειδή σχηματίζουν νέα βλάστηση και σε αυτήν φέρουν τα φύλλα, τους οφθαλμούς, τα άνθη, τους καρπούς αλλά και τα αγκάθια!! Έχουν σίγουρα δύο κύματα βλάστησης το χρόνο. Η ανοιξιάτικη βλάστηση χαρακτηρίζεται από πλούσια ανθοφορία και οδηγεί στο φορτίο καρποφορίας ενώ η καλοκαιρινή συντελεί περισσότερο στην ανανέωση της βλάστησης. Οι οφθαλμοί μπορεί να είναι βλαστοφόροι και φέρονται επάκρια στους βλαστούς, ή μικτοί, οι οποίοι σχηματίζονται πλάγια στις μασχάλες των φύλλων. Οι μασχαλιαίοι οφθαλμοί αρχίζουν να εκπτύσσονται κατά το τέλος Ιανουαρίου και αργότερα. Με την άνοδο της θερμοκρασίας η αύξηση επιταχύνεται. Οι καρποί ωριμάζουν σε μεγάλο χρονικό διάστημα και παραμένουν στο δέντρο ενώ ήδη ξεκινά το καλοκαιρινό κύμα βλάστησης. Ουσιαστικά λοιπόν, οι απαιτήσεις των εσπεριδοειδών σε θρεπτικά συστατικά και νερό παραμένουν σταθερές συνεχώς, αφού τα δέντρα βρίσκονται συνεχώς σε εγρήγορση!

Για την άρδευση των εσπεριδοειδώνείναι ιδιαίτερα σημαντικό, όχι μόνο να γίνεται με σωστό τρόπο αλλά και με νερό καλής ποιότητας. Σε περιοχές που οι βροχοπτώσεις δεν κατανέμονται ομαλά στο έτος, ενδείκνυται η άρδευση όποτε χρειάζεται, αλλά όχι με μεγάλες ποσότητες νερού, ώστε αυτό να μη λιμνάζει. Επίσης, καλό είναι να μην έρχεται το νερό σε επαφή με τον κορμό του δέντρου προς αποφυγήν πιθανών μολύνσεων. Το νερό πρέπει να μην έχει πολλά άλατα καθώς και χλώριο, γιατί τα εσπεριδοειδή είναι από τα πιο ευαίσθητα είδη στην αλατότητα του νερού. Αν τα δέντρα ποτίζονται με στάγδην άρδευση, το μπεκ δεν πρέπει να ακουμπάει στον κορμό και περιοδικά στο σημείο άρδευσης να πέφτει περισσότερο νερό ώστε να εκπλύνονται τα άλατα.

Προσοχή χρειάζεται και η καταπολέμηση των ζιζανίων στα εσπεριδοειδή. Εάν γίνεται με καλλιέργεια εδάφους, θα πρέπει να προσέχουμε να μην γίνουν πληγές τόσο στο επιφανειακό ριζικό σύστημα όσο και στον κορμό.

Λίπανση και τροφοπενίες στα εσπεριδοειδή

Η λίπανση απαιτεί αρκετή προσοχή στα εσπεριδοειδή. Το άζωτο είναι απαραίτητο κυρίως κατά την ανοιξιάτικη ανθοφορία και βλάστηση αλλά ποτέ σε υπερβολικές ποσότητες, διότι τα φυτά γίνονται ευπαθή και σε ασθένειες αλλά και σε παγετό.

Ο φώσφορος, επειδή ακριβώς δεσμεύεται ταχύτατα στο έδαφος αλλά και αποτελεί στοιχείο ανταγωνισμού μεταξύ φυτών και μικροοργανισμών του εδάφους, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα εύκολα. Σε έλλειψή του οι καρποί γίνονται τραχείς με χονδρό φλοιό. Συνιστάται η αντιμετώπιση της τροφοπενίας με διαλυτές μορφές που δίνονται μαζί με την άρδευση.

Η έλλειψη Κ προκαλεί εμφανή μικροκαρπία και δεν διορθώνεται εύκολα. Καλό είναι να υπάρχει προσοχή στην λίπανση με μαγνήσιο και μορφές λιπασμάτων που περιέχουν ασβέστιο, γιατί επηρεάζεται η συγκέντρωση του καλίου στο έδαφος.

Η έλλειψη ψευδαργύρου είναι ιδιαίτερα αισθητή στην πορτοκαλιά. Προκαλείται κιτρίνισμα των φύλλων, σοβαρή μείωση της παραγωγής και μικροκαρπία. Ενδείκνυται ο ψεκασμός με διάλυμα θεικού ψευδαργύρου την άνοιξη, όταν η βλάστηση αρχίζει να αναπτύσσεται.

Η αυξημένη εδαφική υγρασία, ο κακός αερισμός του εδάφους και οι αυξημένες συγκεντρώσεις ασβεστίου και ψευδαργύρου οδηγούν συχνά σε τροφοπενία σιδήρου, που γίνεται εμφανής με μεσονεύρια χλώρωση στα φύλλα της κορυφής των δέντρων. Το φθινόπωρο και την άνοιξη η εφαρμογή οργανικού σιδήρου στο έδαφος συνήθως είναι αρκετή για την πρόληψη της τροφοπενίας.

Τα εσπεριδοειδή απαιτούν προσεκτικούς χειρισμούς κυρίως μετά από παγετό. Και στους -2^οC τα άνθη, οι τρυφεροί βλαστοί και οι μικροί καρποί αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Ενδείκνυται μετά από παγετό να γίνεται ράντισμα με κάποιο χαλκούχο μυκητοκτόνο (γιατί δημιουργούνται λύσεις του φλοιού και επιτρέπουν την είσοδο μυκητών), ενώ αργότερα το καλοκαίρι να αφαιρούνται με κλάδεμα οι ξεροί κλαδίσκοι.

Κλάδεμα εσπεριδοειδών

Όταν γίνεται η εγκατάσταση των δενδρυλλίων δεν κάνουμε στα εσπεριδοειδή αυστηρό κλάδεμα διαμόρφωσης. Το σχήμα που συνηθίζεται είναι το ελεύθερο κύπελλο με 3-5 βραχίονες και επιτυγχάνεται με αφαίρεση των λαίμαργων και όχι με αυστηρό κλάδεμα, που έχει σαν αποτέλεσμα την καθυστέρηση της εισόδου στην καρποφορία.

Όταν τα δέντρα μπουν στην παραγωγή πλέον, το κλάδεμα συνεχίζεται να είναι διορθωτικό. Αφαιρούνται μόνο οι λαίμαργοι βλαστοί και όσοι είναι πυκνοί, κατευθύνονται προς το εσωτερικό της κόμης και σκιάζουν το εσωτερικό της. Έτσι επιτυγχάνεται καλύτερος φωτισμός και αερισμός της νέας βλάστησης που φέρει την καρποφορία, αλλά και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των ψεκασμών.

Το κλάδεμα εφαρμόζεται ταυτόχρονα κι αμέσως μετά την συγκομιδή των καρπών.Μετά από ορισμένα χρόνια καρποφορίας καλό είναι να γίνονται πιο αυστηρά τα κλαδέματα, ώστε να ανανεωθεί και η παλιά βλάστηση του δέντρου.

Και στα εσπεριδοειδή, όπως και στις υπόλοιπες ομάδες οπωροφόρων, μπορούμε σε μεγάλης ηλικίας δέντρα να κάνουμε κλάδεμα ανανέωσης. Γίνονται τομές στους βραχίονες του δέντρου και οι οφθαλμοί που βρίσκονται εκεί σε λανθάνουσα κατάσταση βλαστάνουν, δίνοντας νέα βλάστηση μετά από δύο έως τρία έτη.

Αντιμετώπιση ασθενειών στα ξινά

Μυκητολογικές – Βακτηριολογικές ασθένειες

Η πλέον σημαντική, κυρίως για την λεμονιά, ασθένεια είναι η κορυφοξήρα. Ο μύκητας εισέρχεται σε φύλλα, κλαδίσκους και ρίζες από πληγές, οι οποίες  οφείλονται σε παγετό, χαλάζι, ανέμους και σε καλλιεργητικές εργασίες. Εάν εισέλθει από τις ρίζες, τότε προκαλείται αποπληξία και το δέντρο ξεραίνεται ταχύτατα. Αν όμως η είσοδος γίνει από το υπέργειο τμήμα, τότε η ασθένεια προχωρά, καταστρέφοντας τα αγγεία – τα οποία σε ασθενείς κλαδίσκους έχουν χαρακτηριστικό πορτοκαλόχρωμο μεταχρωματισμό – και προκαλώντας σταδιακή ξήρανση της βλάστησης. Ο μύκητας διατηρείται στο φυτό και η κρισιμότερη εποχή μολύνσεων είναι από Οκτώβριο έως Απρίλιο, που επικρατούν μέτριες θερμοκρασίες και υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία.

Η κομμίωση είναι ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμα κακής υγείας των εσπεριδοειδών και συνοδεύει αρκετές ασθένειες αλλά και φυσιολογικά προβλήματα από παγετό, ηλιοκαύματα και μηχανικές πληγές. Η κομμίωση του κορμού οφείλεται σε προσβολή από τον μύκητα Phytophthora, σε σημείο κοντά στο έδαφος ή στο ευαίσθητο εμβόλιο. Η λεμονιά είναι ευαίσθητη αλλά η νεραντζιά ως υποκείμενο είναι αρκετά ανθεκτική. Η μόλυνση εξελίσσεται από κάτω προς τα πάνω, δημιουργεί σκοτεινόχρωμες κηλίδες στο φλοιό του κορμού και σταδιακά οδηγεί σε σχίσιμο αυτού σε λωρίδες και σε ξηράνσεις φυλλώματος και κλαδίσκων. Η κομμίωση θυλάκων προκαλείται από έναν πολυφάγο μύκητα που παρασιτεί στη βάση χόνδρων κλάδων σε δέντρα μεγαλύτερης ηλικίας. Στο φλοιό εμφανίζονται κηλίδες που φαίνονται σαν «βρεγμένες». Κάτω από το κέντρο των κηλίδων υπάρχουν θύλακες από τους οποίους εκρέει το κόμμι. Σταδιακά ο φλοιός σχίζεται και αποκαλύπτεται το καστανό, προσβεβλημένο ξύλο του κορμού.

Η καινούργια βλάστηση και οι καρποί των εσπεριδοειδών προσβάλλονται και από το βακτήριο Pseudomonas το οποίο κατά το τέλος του χειμώνα, που η ατμοσφαιρική υγρασία είναι αυξημένη, εγκαθίσταται στα δέντρα από πληγές και μεταφέρεται με τη βροχή και τον άνεμο.

Γενικά φροντίζουμε να καταστρέφουμε όλα τα υπολείμματα από αυτές τις ασθένειες με φωτιά και να καθαρίζουμε τους ξερούς κλαδίσκους, οι οποίοι αποτελούν εστία μολύνσεων. Κατά τη φύτευση προσέχουμε το εμβόλιο να είναι αρκετά ψηλά από το έδαφος, ώστε να μην μολύνεται τυχόν από το αρδευτικό ή το νερό της βροχής. Επίσης καλό είναι το αρδευτικό νερό να μην έρχεται σε επαφή με τον κορμό. Οι καλλιεργητικές εργασίες πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή για να μην δημιουργούνται πληγές στο λαιμό, στον κορμό αλλά και στις ρίζες του υποκείμενου. Τέλος, οι ψεκασμοί με χαλκούχα μετά την έναρξη των βροχών αποτελούν ένα πρόσθετο μέτρο προστασίας.

Ιώσεις

Αρκετοί προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή, όπως η κοίλη ψώρωση, που δημιουργεί παραμορφωτικές λακκούβες στον κορμό, η ψώρωση Α, που οδηγεί σε ξεφλούδισμα του κορμού και των βραχιόνων και το πέτρωμα, που ευθύνεται για μαράζωμα των δέντρων και τα σκληρά βυθίσματα στη φλούδα των καρπών, τα οποία παραμένουν πράσινα ακόμα και μετά την ωρίμανση. Οι ιώσεις δεν θεραπεύονται και τα μόνα μέτρα πρόνοιας είναι η αποφυγή λήψης μοσχευμάτων από ιωμένα δέντρα, η επιλογή υγιών δέντρων προς φύτευση και η απολύμανση των καλλιεργητικών εργαλείων.

Εντομολογικοί εχθροί

Οι βασικότεροι εχθροί των εσπεριδοειδών είναι τα  κοκκοειδή. Μια πληθώρα αυτών, όπως η κόκκινη ψώρα, ο ψευδόκοκκος και η βαμβακάδα, η μυτιλόμορφη και η λευκή ψώρα και η ισέρυα προσβάλλουν όλα τα μέρη των δέντρων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργείται στους καρπούς, οι οποίοι λόγω της προσβολής δεν είναι εμφανίσιμοι και συχνά προσβάλλονται και δευτερογενώς από τον μύκητα της καπνιάς, που τους κάνει άχρηστους προς κατανάλωση.

Οι αφίδες προσβάλλουν και τα εσπεριδοειδή και προκαλώντας έντονη συστροφή των φύλλων περιορίζουν την φωτοσύνθεση και την κανονική ανάπτυξη της βλάστησης. Τέλος, περισσότερα από ένα γένη τετράνυχου προσβάλλουν και αυτά τα είδη, προκαλώντας προβλήματα και παραμορφώσεις τόσο στα φύλλα όσο και  στους καρπούς.

Όταν στον κήπο έχουμε λίγα δέντρα, θα πρέπει να χρησιμοποιούμε πολύ προσεκτικά – επιφυλακτικά, φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει τόσο για την λίπανση να χρησιμοποιούμε βιολογικά – οργανικά λιπάσματα, όσο και για την αφαίρεση – καταπολέμηση των ζιζανίων να χρησιμοποιούμε μηχανικά μέσα, ακόμη και να τα αφαιρούμε με τα χέρια, ώστε να αποφεύγουμε τη χρήση ζιζανιοκτόνων. Εξ άλλου έχουμε συμμάχους στον κήπο τα ωφέλιμα έντομα, τα οποία μας βοηθούν στην αποτελεσματική καταπολέμηση και προστασία.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό Οδηγός για τον κήπο

Κείμενα: Ευγενία Μακρίδου Γεωπόνος Α.Π.Θ