12 μυστικά για την καλλιέργεια της ντομάτας

, ο βασιλιάς του λαχανόκηπου! Η ντομάτα είναι η πιο δημοφιλής καλλιέργεια και αποτελεί βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Οι ντομάτες χρησιμοποιούνται σε όλες τις κουζίνες του κόσμου ως φρέσκο λαχανικό και με τη μορφή κόκκινης σάλτσας.

Με καταγωγή από τη κεντρική και νότια Αμερική, το φυτό της ντομάτας ανήκει στην οικογένεια των Σολανωδών και έχει συγγένεια με την πιπεριά, τη μελιτζάνα με τις οποίες έχουν παρόμοιες απαιτήσεις καλλιέργειας και φροντίδας.

Η ντομάτα διαθέτει υψηλή διατροφική αξία, καθώς περιέχει πλήθος βιταμινών, φυτικών ινών και αντιοξειδωτικών ουσιών. Η πιο σημαντική αντιοξειδωτική ουσία της ντομάτας είναι το λυκοπένιο, στο οποίο οφείλεται το έντονο κόκκινο των καρπών της.

Βέβαια, πέρα από την κλασική κόκκινη ντομάτα, υπάρχουν ποικιλίες ντομάτας με πιο σκούρο χρώμα προς το μωβ ή ανοιχτό ροζ και κίτρινο, με διαφορετικό μέγεθος και σχήμα καρπού, καθώς επίσης διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και γεύση ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονται.

Οι ντοματιές φυτεύονται συνήθως την άνοιξη και η συγκομιδή τους γίνεται το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερασιτέχνες καλλιεργητές φυτεύουν στο μπαλκόνι με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Αν και η καλλιέργεια της ντομάτας δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες, οι πρωτάρηδες στον , ίσως χρειαστούν κάποιο διάστημα εξοικείωσης για να πάρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα και να γευτούν τις πρώτες τους σαλάτες με λαχταριστές ντομάτες από τον κήπο τους.

Στο σημερινό άρθρο, θα αναφερθούμε σε όλα τα στάδια για την καλλιέργεια της ντομάτας, με όσα πρέπει να γνωρίζουμε από τη φύτευση μέχρι τη συγκομιδή, για να απολαμβάνουμε πλούσια παραγωγή με τις πιο νόστιμες ντομάτες από τον κήπο μας.

Υπάρχουν χιλιάδες ποικιλίες και υβρίδια ντομάτας που αξίζει να καλλιέργήσουμε στον κήπο και στο μπαλκόνι μας για να απολαύσουμε μοναδικές γεύσεις.

Οι ντοματιές διαχωρίζονται αρχικά με βάση το μέγεθος του καρπού: α) σε μικρόκαρπες (mini) ποικιλίες που δίνουν μικρά , με σχήμα στρογγυλό τσέρι ή βελανίδι, και β) σε μεγαλόκαρπες ποικιλίες που δίνουν τους χαρακτηριστικούς καρπούς ντομάτας που όλοι γνωρίζουμε.

Όσον αφορά το χρώμα, τόσο τα ντοματίνια όσο και οι ντομάτες έχουν συνήθως το κλασικό κόκκινο χρώμα. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλές ποικιλίες με διαφορετικά χρώματα όπως κίτρινο, πορτοκαλί, πράσινο, ροζ, ακόμα και μαύρο.

Οι μαύρες ποικιλίες ντομάτας δίνουν κάρπους με χαρακτηριστικό σκούρο μωβ χρώμα. Έχουν ιδιαίτερο άρωμα και γεύση και για αυτό τα τελευταία χρόνια τις συναντάμε όλο και πιο συχνά σε μανάβικα και σε εστιατόρια.

Ένας ακόμα τρόπος διαχωρισμού των ποικιλιών ντομάτας είναι σε αναρριχώμενες και θαμνώδεις. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες είναι συνήθως χειμωνιάτικες ντομάτες που φυτεύονται σε θερμοκήπια το φθινόπωρο, ενώ οι καλοκαιρινές υπαίθριες ποικιλίες ντομάτας που φυτεύονται την άνοιξη είναι συνήθως σε μορφή θάμνου.

Το βασικό κριτήριο για την επιλογή ποικιλίας είναι τα καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή ποικιλίες που δίνουν νόστιμους καρπούς με έντονο άρωμα, γλυκιά γεύση και πλούσια σάρκα.

Προτιμούμε ντόπιες ή παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας της περιοχής μας, ή άλλες που έχουν δοκιμαστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του τόπου μας, ως προς τις θερμοκρασίες, την υγρασία και την ηλιοφάνεια.

Σε κάθε περιοχή της χώρας μας, υπάρχουν ιδιαίτερες παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας που διατηρούν οι ντόπιοι καλλιεργητές τις οποίες αξίζει να αναζητήσουμε και να καλλιεργήσουμε. Ορισμένες από τις πιο γνωστές τοπικές ποικιλίες είναι οι εξής:

Αποφεύγουμε τα υβρίδια ντομάτας μακράς διάρκειας (long life) που υπολείπονται σε γευστικά χαρακτηριστικά και ως βασικό πλεονέκτημα έχουν το να είναι ανθεκτικές για την μεταφορά σε μακρινές αγορές του εξωτερικού.

Ο πολλαπλασιασμός της ντομάτας γίνεται κυρίως με σπόρο και είναι καλό να διατηρούμε κάθε χρόνο τον σπόρο από τις δικές μας ποικιλίες ντομάτας, ώστε να είμαστε αυτάρκεις. Για να φυτέψουμε σπόρο ποικιλιών της ντομάτας, φτιάχνουμε ειδικό σπορείο χρησιμοποιώντας κατάλληλο για σπορά κηπευτικών.

Βρέχουμε ελαφρά το φυτόχωμα και τοποθετούμε 1-2 σπόρους σε κάθε θέση του δίσκου σποράς, τους σκεπάζουμε με νέα στρώση φυτοχώματος, πάχους περίπου 0,5-1 εκατοστού. Στη συνέχεια ποτίζουμε ελαφρά με ένα ποτιστήρι για να μην παρασύρουμε το χώμα που καλύπτει τους σπόρους.

Οι σπόροι χρειάζονται ιδανικες θερμοκρασίες 22-25°C σε περιβάλλον σχετικής υγρασίας για να βλαστήσουν σε 2-3 βδομάδες. Είναι σημαντικό να προσφέρουμε στα νεαρά φυτά ντομάτας σταδιακά αρκετή ηλιοφάνεια για να έχουν καλή ανάπτυξη με την φωτοσύνθεση.

Προσέχουμε να μην παραποτίζουμε τα νεαρά φυτά ντομάτας, για να αποφύγουμε την δημιουργία λεπτών και αδύναμων βλαστών, και για να μην έχουμε σαπίσματα στην ρίζα. Περισσότερες πληροφορίες για το πώς γίνεται η υπάρχουν στο αναλυτικό άρθρο που έχουμε δημοσιεύσει.

Μπορούμε να παρακάμψουμε το στάδιο της δημιουργίας φυτών από σπόρο και να προμηθευτούμε κατευθείαν έτοιμα φυτά από φυτώριο που μεταφυτεύουμε στο έδαφος. Για το αν είναι καλύτερο να και τα πλεονεκτήματα κάθε επιλογής έχουμε αναφερθεί στο σχετικό άρθρο.

Η καλλιέργεια της ντομάτας χρειάζεται αρκετή ηλιοφάνεια για να αναπτυχθεί και να μας δώσει νόστιμες ζουμερές ντομάτες. Επιλέγουμε ηλιόλουστα σημεία στον κήπο μας και αποφεύγουμε τις σκιερές θέσεις ή τα σημεία κοντά σε δένδρα.

Κατά την φύτευση της ντομάτας ενσωματώνουμε αρκετή μέσα στους λάκους φύτευσης, σε μορφή και καλά , καθώς και βιολογικό πλούσιο σε . Με αυτόν τον τρόπο, εμπλουτίζουμε το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία και ταυτόχρονα το κάνουμε πιο αφράτο με καλύτερη αποστράγγιση για το νερό.

Σε αφράτο χώμα οι ρίζες του φυτού της ντομάτας προχωράνε περισσότερο μέσα στο έδαφος και έχουν μεγαλύτερη ανάπτυξη. Έτσι, το φυτό έχει καλύτερη στήριξη και πλουσιότερη βλάστηση θέτει τις βάσεις για υψηλότερη και πιο ποιοτική παραγωγή κατά την διάρκεια της καλλιέργειας.

Φυτεύουμε τα φυτά της ντομάτας στις κατάλληλες , ανάλογα την ποικιλία της ντομάτας, το έδαφος και τις κλιματολογικές συνθήκες. Αποφεύγουμε τις πυκνές φυτεύσεις και προτιμάμε να φυτεύουμε σχετικά αραιά για έχουμε καλύτερη παραγωγή και πιο υγιή φυτά.

Οι θαμνώδες ποικιλίες ντοματιάς φυτεύονται σε αποστάσεις 0,70 – 1 μέτρου μεταξύ των φυτών και 1,5-2 μέτρων μεταξύ των γραμμών φύτευσης, για να εξασφαλίζουμε τον καλύτερο αερισμό και φωτισμό των φυτών. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες ντομάτας φυτεύονται πιο κοντά, σε αποστάσεις ανά μισό μέτρο.

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να περιορίσουμε την ανάπτυξη ανεπιθύμητων αγριόχορτων κατά την καλλιέργεια και να βοηθήσουμε τα φυτά μας να αναπτυχθούν καλύτερα.

Για την καλλιέργεια της ντομάτας στο μπαλκόνι, επιλέγουμε μεγάλες με βάθος 30-40 εκατοστών και πλάτος 40 εκατοστών. Χρησιμοποιούμε ειδικό για λαχανικά που να περιέχει , , και .

Τοποθετούμε τη γλάστρα σε μια ηλιόλουστη θέση στο μπαλκόνι που να δέχεται καθημερινά τουλάχιστον 6-7 ώρες έκθεσης στον ήλιο και να είναι προφυλαγμένη από δυνατούς ανέμους.

Την περίοδο των υψηλών θερμοκρασιών και της έντονης ηλιοφάνειας του καλοκαιριού, φροντίζουμε να μεταφέρουμε τις γλάστρες της ντοματιάς σε λίγο πιο ημισκιερή θέση ή βάζουμε ειδικό δίχτυ σκίασης από τον ήλιο.

Το σωστό πότισμα είναι πολύ σημαντικό για να εξασφαλίσουμε καλή ανάπτυξη και πλούσια παραγωγή από νόστιμες ντομάτες. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ντοματιές έχουν διαφορετικές ανάγκες σε νερό ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης.

Ας δούμε μερικές χρήσιμες συμβουλές για το πότισμα των φυτών ντομάτας που έχουμε στον κήπο μας.

Η καλλιέργεια της ντομάτας έχει σημαντικές ανάγκες σε λίπανση για να δώσει πλούσια καρποφορία και παραγωγή ζουμερών και γλυκών καρπών. Κατά τη βασική λίπανση όταν φυτεύουμε, προσθέτουμε πλήρες βιολογικό λίπασμα, που περιέχει , , , και .

H επόμενη λίπανση της ντοματιάς γίνεται περίπου 2-3 βδομάδες μετά τη φύτευση και επαναλαμβάνουμε την εφαρμογή του λιπάσματος μία φορά το μήνα. Η προσθήκη καλίου στις ντοματιές βοηθά στην παραγωγή μεγάλων και ζουμερών καρπών, ενώ η προσθήκη μαγνησίου βοηθά σημαντικά στο πρασίνισμα των φύλλων της ντομάτας, καθώς διευκολύνει τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης.

Ένα συχνό πρόβλημα που συναντάμε στην καλλιέργεια της ντομάτας είναι το μαύρισμα στο κάτω μέρος του καρπού. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό και ως “τάπα” ή ξηρή κορυφή και οφείλεται κατά κύριο λόγο στην .

Αν το λίπασμα μας δεν περιέχει ασβέστιο, προσθέτουμε συμπληρωματικά ειδικό βιολογικό λίπασμα ασβεστίου για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.

Αποφεύγουμε την υπερβολική λίπανση με (αμμωνίες) στην ντομάτα και την προσθήκη αχώνευτης κοπριάς, ειδικά κατά την περίοδο της καρποφορίας, καθώς συντελεί σε υπερβολική βλάστηση, σε μειωμένη παραγωγή και σε ευαισθησία σε μυκητολογικές ασθένειες.

Το φαινόμενο του μαυρίσματος των καρπών μπορεί να προκληθεί και από ακονόνιστα ποτίσματα. Ποτίζουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα τα φυτά της ντομάτας χρησιμοποιώντας σύστημα ποτίσματος με σταγόνες.

Οι θαμνώδεις ποικιλίες ντομάτας που καλλιεργούνται την άνοιξη και το καλοκαίρι δεν χρειάζονται κλάδεμα και γι’ αυτό αναφέρονται και ως αυτοκλαδευόμενες. Αντίθετα, στις αναρριχώμενες, αφαιρούμε τους πλευρικούς βλαστούς για να εξασφαλίσουμε καλύτερη ανάπτυξη των φυτών και μεγαλύτερη παραγωγή.

Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να αραιώνουμε κατά διαστήματα βλαστούς που εμπλέκονται στο εσωτερικό των φυτών της ντομάτας και να απομακρύνουμε τα κάτω φύλλα για να έχουμε καλύτερο αερισμό και φωτισμό στα φυτά μας.

Επίσης, αραιώνουμε τους καρπούς της ντομάτας, όταν φέρουν πολύ μεγάλη καρποφορία, για να τις βοηθήσουμε στην παραγωγή μεγαλύτερων και πιο ζουμερών καρπών καθώς και στην καλύτερη ωρίμανσή τους.

Η καλλιέργεια της ντομάτας μπορεί να παρουσιάσει αρκετά προβλήματα από ασθένειες και έντομα που τη προσβάλλουν.

Για την οικολογική αντιμετώπιση μυκητολογικών ασθενειών, όπως ο περονόσπορος και το , σκονίζουμε το φύλλωμα των φυτών με και ή ψεκάζουμε με διάλυμα θειαφιού και .

Για να αντιμετωπίσουμε τα έντομα που προσβάλλουν την καλλιέργεια της ντομάτας, όπως ο , οι , η και η , χρησιμοποιούμε που προμηθευόμαστε από γεωπονικα καταστήματα όπως τα και η .

Εναλλακτικά, για ερασιτεχνικές καλλιέργειες ντομάτας, μπορούμε να φτιάξουμε αυτοσχέδια (όπως έχουμε δείξει και σε ) με σκόρδο, τριμμμένο , ελαιόλαδο, τα οποία εφαρμόζουμε κάθε 1-2 βδομάδες για την προληπτική αντιμετώπιση των εντομολογικών προσβολών της ντομάτας.

Το σκόνισμα της ντομάτας ή ο ψεκασμός του φυλλώματος με οικολογικο σκεύασμα βοηθά στην καταπολέμηση της , ενός εντόμου που προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού προκαλώντας σημαντικές ζημιές στις καλλιέργειες ντομάτας στη χώρα μας.

Η συγκομιδή της ντομάτας ξεκινά περίπου 3-3,5 μήνες μετά τη σπορά ή 2-2,5 μήνες μετά την μεταφύτευση νεαρών ντοματιών στον κήπο, όταν οι ντομάτες παίρνουν το τελικό τους μέγεθος και αρχίζουν να κοκκινίζουν.

Αν οι ντοματιές μας φυτεύτηκαν τέλη Απριλίου, συνήθως ξεκινάμε να μαζεύουμε τους πρώτους μας καρπούς στις αρχές Ιουλίου. Η διάρκεια της συγκομιδής διαρκεί 2-3 μήνες και εξαρτάται από την ποικιλία, τις καλλιεργητικές φροντίδες και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή.

Οι αναρριχώμενες ποικιλίες ντομάτας, αν και καθυστερούν κάπως να μπουν στην παραγωγή, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια παραγωγής που φθάνει 4-5 μήνες.

Σχετικά με την αποθήκευση και τη συντήρηση των καρπών της ντομάτας, οι ντομάτες διατηρούνται εκτός ψυγείου σε θερμοκρασία δωματίου με σχετική υγρασία. Συνήθως, ποικιλίες ντομάτας με μαλακή φλούδα, διατηρούνται ώριμες για 3-4 μέρες ενώ ποικιλίες με πιο σκληρή φλούδα διατηρούνται μέχρι και 1 εβδομάδα.

Για να επιτύχουμε μεγαλύτερη διάρκεια αποθήκευσης, μπορούμε να κόψουμε σχετικά άγουρες τις ντομάτες, με πρασινοκόκκινο χρώμα για να τις διατηρήσουμε ακόμα περισσότερο και να τις αφήσουμε σε φυσικές συνθήκες. Όταν αποθηκεύουμε τις ντομάτες στο ψυγείο, χάνουν την φυσική γεύση τους και γίνονται λιγότερο ζουμερές.

Ένας άλλος τρόπος για να διατηρήσουμε ντομάτες περισσότερο καιρό είναι να τις αποξηράνουμε στον ήλιο, να τις κάνουμε λιαστές και να τις συντηρήσουμε στην συνέχεια σε βάζα με ελαιόλαδο.

Μπορούμε να καλλιεργήσουμε ντομάτες, μαζί με πιπεριές και μελιτζάνες στο ίδιο δέντρο! Αναφερόμαστε στο , ένα άγριο δέντρο που είναι γνωστό και ως αγριοντοματιά ή αγριομελιτζανιά.

Το σολανόδεντρο χρησιμοποιείται ως βάση (υποκείμενο) για να μπολιάσουμε πάνω του φυτά ντομάτας, πιπεριάς και μελιτζάνας, τα οποία αναπτύσσονται κανονικά και μας δίνουν πλούσια καρποφορία.