Τα μυστικά για την καλλιέργεια του αμπελιού

Παραδοσιακά, στον ελληνικό χώρο, κάθε οικογένεια είχε το αμπέλι της για να φτιάχνει το κρασί της και την κρεβατίνα της για να τρώει φρέσκα σταφύλια. Το αμπέλι είναι ένας καρποφόρος θάμνος που μας δίνει σταφύλια για αρκετές δεκαετίες μετά τη φύτευση του. Το φυτό του αμπελιού ονομάζεται κλήμα, θα το ακούσουμε ωστόσο και με την ονομασία πρέμνο.

Με καταγωγή από τη μεσανατολική Ασία, το αμπέλι καλλιεργείται από την αρχαιότητα, όπου είχε συνδεθεί με τον θεό Διόνυσο. Στις μέρες μας, το αμπέλι αποτελεί μία πολύ διαδεδομένη καλλιέργεια με την κατανάλωση κρασιού να παρουσιάζει συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως για τα σταφύλια του που τρώγονται νωπά ως φρούτο ή μπορούν να γίνουν κρασί, τσίπουρο, ρακή, ακόμα και λικέρ. Από τα σταφύλια του αμπελιού φτιάχνουμε γλυκό του κουταλιού και από το βράσιμο του μούστου φτιάχνουμε το θρεπτικό πετιμέζι. Τα σταφύλια είναι πολύ θρεπτικά ακόμα και αποξηραμένα σαν σταφίδα. Από τα φύλλα του αμπελιού, φτιάχνουμε τα παραδοσιακά ντολμαδάκια, ένα από τα πιο διάσημα πιάτα της ελληνικής κουζίνας. Τα σταφύλια έχουν υψηλή διατροφική αξία, καθώς περιέχουν πολλές βιταμίνες, φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά και αξιοποιούνται σε δίαιτες για αποτοξίνωση.

Η καλλιέργεια του αμπελιού απαιτεί αρκετές γνώσεις και εμπειρία από τον αμπελουργό. Για όλους τους νέους καλλιεργητές αλλά και τους πιο έμπειρους, στο σημερινό άρθρο θα αναφερθούμε συνοπτικά στις βασικές συμβουλές για την καλλιέργεια του αμπελιού από τη φύτευση και τις κυριότερες ποικιλίες μέχρι το πότισμα, τo λίπασμα, το κλάδεμα, τον τρύγο, καθώς και τη βιολογική καταπολέμηση ασθενειών και εντόμων που το προσβάλλουν. Ας δούμε λοιπόν ποιες είναι οι κατάλληλες συνθήκες καλλιέργειας για το αμπέλι και όσα πρέπει να γνωρίζουμε για να απολαμβάνουμε πλούσια και ποιοτική παραγωγή από υπέροχα σταφύλια.

1. Ποιες ποικιλίες αμπελιού καλλιεργούνται στην Ελλάδα;

Oι ποικιλίες αμπελιού που καλλιεργούνται στον ελληνικό χώρο διαχωρίζονται σε οινοποιήσιμες, που είναι για την παραγωγή κρασιού, και σε επιτραπέζιες, που είναι για την κατανάλωση φρέσκων σταφυλιών. Παρακάτω, αναφέρουμε τις κυριότερες λευκές και κόκκινες ποικιλίες, εγχώριες και ξένες που προορίζονται είτε για παραγωγή κρασιού ή για παραγωγή σταφυλιών για επιτραπέζια χρήση.

• Ποικιλίες αμπελιού για κρασί: Οι πιο σημαντικές ελληνικές λευκές οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπελιού είναι το Σαββατιανό, το Ασύρτικο, το Μοσχάτο αλαεξανδρείας, η Nτεμπίνα, το Αθήρι, ενώ από τις ξένες λευκές οινοποιήσιμες ποικιλίες το Sauvignon Blank και το Chardonay. Από τις ελληνικές κόκκινες οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπελιού ξεχωρίζουν το Αγιωργίτικο, το Λημνιό, η Μαυροδάφνη, το Μοσχοφίλερο και το Ξινόμαυρο, ενώ από τις ξένες κόκκινες ποικιλίες ιδιαίτερα δημοφιλείς είναι το Cabernet Sauvignon, to Merlot και το Syrah.

• Ποικιλίες αμπελιού για επιτραπέζια χρήση: Οι πιο αξιόλογες ελληνικές λευκές ποικιλίες αμπελιού για επιτραπέζια χρήση είναι σουλτανίνα, το όψιμο Εδέσσης και το Ραζακί, ενώ από τις ξένες λευκές ποικιλίες αμπελιού ξεχωρίζει η Italia, η Superior, η Thompson και η Victoria. Από τις κόκκινες και μαύρες επιτραπέζιες ποικιλίες σταφυλιού, οι πιο γνωστές είναι η Αττική, η Φράουλα, ο Σιδηρίτης, το Επτάκιλο, ενώ από ξένες ποικιλίες το Cardinal και το Crimson.

2. Τι συνθήκες χρειάζεται η καλλιέργεια το αμπελιού για να ευδοκιμήσει;

Η καλλιέργεια του αμπελιού ευδοκιμεί σε ηλιοφανείς περιοχές που διαθέτουν ζεστό και ξηρό καλοκαίρι σε συνδυασμό με σχετικά κρύο χειμώνα. Αποφεύγουμε τη φύτευση του αμπελιού σε περιοχές που έχουν υψηλή υγρασία, ειδικά την περίοδο του καλοκαιριού γιατί το αμπέλι προσβάλλεται εύκολα από μυκητολογικές ασθένειες που κάνουν σημαντική ζημία. Γι’ αυτό, παραδοσιακά, τα αμπέλια φυτεύονται σε ημιορεινές περιοχές που είναι επικλινείς για να υπάρχει καλός αερισμός.

Σχετικά με το έδαφος, το αμπέλι μπορεί να ευδοκιμήσεις στα περισσότερα εδάφη, ξηρά και άγονα, ακόμα και σε ασβεστώδη, αρκεί να επιλεγεί το κατάλληλο υποκείμενο του αμπελιού. Σε κάθε περίπτωση, το έδαφος θα πρέπει να διαθέτει καλή αποστράγγιση για να μπορέσει να αναπτυχθεί το ριζικό σύστημα του αμπελιού. Πρέπει να σημειώσουμε ότι σε γόνιμα εδάφη, το αμπέλι έχει πλουσιότερη βλάστηση και μεγαλύτερη καρποφορία αν και αυτό δεν συνοδεύεται απαραίτητα από υψηλή ποιότητα στην παραγωγή, ειδικά στις ποικιλίες αμπελιού για κρασί.

3. Ποια είναι τα βήματα εγκατάστασης ενός αμπελώνα;

Η φύτευση του αμπελιού γίνεται στα τέλη του χειμώνα ή στις αρχές της άνοιξης. Η διαδικασία εγκατάστασης ενός αμπελώνα απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια:

• Επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας αμπελιού για κρασί ή για επιτραπέζια χρήση ανάλογα το έδαφος και το κλίμα της περιοχής.
• Ανάλυση εδάφους για προσδιορισμό των θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στο έδαφος.
• Επιλογή των κατάλληλων υποκειμένων ανάλογα την ποικιλία που επιλέγουμε και την περιεκτικότητα του εδάφους σε ανθρακικό ασβέστιο.
• Βαθύ όργωμα του εδάφους, απομάκρυνση πετρών και ισοπέδωση του χώματος.
• Εμπλουτισμός και βελτίωση του εδάφους προσθέτοντας οργανική ουσία με τη μορφή κοπριάς και κομπόστ, καθώς και το απαιτούμενο λίπασμα.
• Προσδιορισμός των καταλλήλων αποστάσεων φύτευσης ανάλογα το σύστημα διαμόρφωσης του αμπελιού.
• Άνοιγμα των λάκκων φύτευσης του αμπελιού και φύτευση των φυτών αμπελιού.
• Τοποθέτηση πασσάλων στήριξης για το σύστημα υποστύλωσης του αμπελιού ανάλογα και με το σύστημα διαμόρφωσης
• Φύτευση των φυτών αμπελιού και έναρξη των πρώτων ποτισμάτων.

4. Κάθε πότε χρειάζεται πότισμα η καλλιέργεια του αμπελιού;

Τα φυτά του αμπελιού έχουν πολύ ανθεκτικό ριζικό σύστημα και είναι ανθεκτικά στην έλλειψη νερού. Όμως, η έλλειψη νερού προκαλεί μειωμένη ανάπτυξη του αμπελιού και μείωση της παραγωγής σταφυλιών. Ειδικά στα πρώτα 1-2 χρόνια μετά την φύτευση του αμπελιού, το πότισμα είναι απαραίτητο από την άνοιξη ως το φθινόπωρο. Οι αμπελουργοί εγκαθιστούν συνήθως αυτόματο πότισμα με σταγόνες για αποτελεσματικότερο πότισμα και εξοικονόμηση νερού.

To πότισμα του αμπελιού σε συγκεκριμένα στάδια κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου βοηθά την αύξηση της παραγωγής και τη βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων σταφυλιών. Συγκεκριμένα, είναι απαραίτητη η υγρασία του εδάφους την περίοδο της άνοιξης στο στάδιο της βλαστικής ανάπτυξης του αμπελιού. Το αμπέλι πρέπει να ποτίζεται από το στάδιο της καρπόδεσης μέχρι την αρχή της ωρίμανσης για να εξασφαλίσουμε μεγάλο μέγεθος της ράγας του σταφυλιού. Κατά την περίοδο της ωρίμανσης των σταφυλιών, το υπερβολικό πότισμα μπορεί να προκαλέσει υποβάθμιση της παραγωγής του αμπελιού.

5. Τι λίπασμα βάζουμε στην καλλιέργεια του αμπελιού;

Η καλλιέργεια του αμπελιού τόσο για τις οινοποιήσιμες ποικιλίες όσο και για επιτραπέζιες ποικιλίες σταφυλιών έχει αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία και χρειάζεται λίπασμα κάθε χρόνο. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η καλλιέργεια του αμπελιού ισορροπεί σε δύο βασικές λειτουργίες, από τη μία η δημιουργία βλάστησης για την ανάπτυξη του αμπελιού και από την άλλη η καρποφορία με την παραγωγή σταφυλιών.

H λίπανση του αμπελιού, δηλαδή το είδος και η ποσότητα του λιπάσματος που θα βάλουμε διαμορφώνεται από 5 βασικούς παράγοντες: το έδαφος που γίνεται η καλλιέργεια, την ποικιλία του αμπελιού, την ηλικία του αμπελιού, το πότισμα του αμπελιού και το κλάδεμα του αμπελιού. H λίπανση του αμπελιού γίνεται κάθε χρόνο και έχει ως βασικό στόχο να καλύψει τις ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία από τα αρχικά στάδια της ανάπτυξης των βλαστών, τη δημιουργία των ανθοταξιών μέχρι τα στάδια της καρπόδεσης, της ανάπτυξης και της ωρίμανσης των σταφυλιών. Είναι σημαντικό να κάνουμε ανάλυση εδάφους στο αμπέλι μας την εποχή του φθινοπώρου για να προσδιορίσουμε τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους και να βάλουμε το κατάλληλο λίπασμα.

H λίπανση του αμπελιού γίνεται την εποχή Δεκεμβρίου – Ιανουαρίου, ενώ σε ελαφρά αμμώδη εδάφη λιπαίνουμε αργότερα, κατά την περίοδο Φεβρουαρίου – Μαρτίου. Eπιλέγουμε πλήρες λίπασμα για το αμπέλι με υψηλή περιεκτικότητα στα τρία βασικά στοιχεία λίπανσης: Άζωτο (Ν) για την ανάπτυξη της βλάστησης και του φυλλώματος, φώσφορο (P) για την ανθοφορία και κάλιο (K) για την ποιότητα της παραγωγής. Συμπληρωματικά, το λίπασμα του αμπελιού, είναι σημαντικό να περιέχει ποσότητες σε μαγνήσιο (Μg), σίδηρο (Fe) και ψευδάργυρο (Zn).

6. Ποια εποχή κλαδεύουμε το αμπέλι και με ποιο τρόπο;

Το κλάδεμα είναι μία από τις σημαντικότερες καλλιεργητικές εργασίες που πραγματοποιούμε κάθε χρόνο στην καλλιέργεια του αμπελιού και αποτελεί το πρώτο βήμα για να έχουμε μία πλούσια παραγωγή σε σταφύλια. Το κλάδεμα του αμπελιού διαχωρίζεται στα χειμερινά κλαδέματα και στα χλωρά κλαδέματα.

Το χειμωνιάτικο κλάδεμα του αμπελιού διαχωρίζεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης και σε κλάδεμα καρποφορίας. Η κατάλληλη εποχή για το κλάδεμα του αμπελιού είναι από τα μέσα Ιανουαρίου ως τις αρχές Μαρτίου. Το κλάδεμα διαμόρφωσης γίνεται τα τρία πρώτα χρόνια μετά την φύτευση και έχει σαν στόχο να διαμορφωθεί το σχήμα του αμπελιού είτε σε κυπελλοειδές, είτε σε γραμμικό, είτε σε κρεβατίνα.

Με το κλάδεμα καρποφορίας του αμπελιού, στοχεύουμε τόσο στη διατήρηση του σχήματος που έχουμε δώσει στο αμπέλι, όσο και στην ισορροπία μεταξύ παραγωγής και βλάστησης, δύο διεργασίες που ανταγωνίζονται η μία την άλλη. Βασική επιδίωξη πέραν της εξασφάλισης υψηλής καρποφορίας είναι και η βελτίωση της ποιότητας της παραγωγής, τόσο σε επίπεδο μεγέθους και πυκνότητας των σταφυλιών, όσο και σε περιεκτικότητα σακχάρων και οξέων.

Τα χλωρά κλαδέματα γίνονται στα τέλη της άνοιξης και μέσα στο καλοκαίρι και έχουν ως βασική επιδίωξη την ισορροπία της βλάστησης και της καρποφορίας για την βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων σταφυλιών. Περιλαμβάνουν καλλιεργητικές εργασίες όπως το βλαστολόγημα, το κορφολόγημα, το ξεφύλλισμα και την αραίωση καρπών.

7. Ποιοι είναι οι βασικοί τρόποι πολλαπλασιασμού για το αμπέλι;

Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε καινούρια φυτά αμπελιού, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τo αμπέλι πολλαπλασιάζεται κυρίως: α) με τη μέθοδο πολλαπλασιασμού με μοσχεύματα και β) με τη μέθοδο του εμβολιασμού (μπόλιασμα).

α) Πολλαπλασιασμός του αμπελιού με μοσχεύματα: Ο πολλαπλασιασμός του αμπελιού γίνεται αρκετά εύκολα και αποτελεσματικά χρησιμοποιώντας μοσχεύματα. Μετά το χειμερινό κλάδεμα, παίρνουμε ένα τμήμα βλαστού του αμπελιού (κληματόβεργα) μήκους 30-40 εκατοστών, με μάτια και το φυτεύουμε σε γλάστρα ή σακούλα φυτωρίου. Χρησιμοποιούμε μίγμα με αφράτο επιφανειακό χώμα, κοπριά και άμμο σε αναλογία 2:1:1. Η χρήση ορμόνης ριζοβολίας στη βάση της κληματόβεργας αυξάνει το βαθμό επιτυχίας του πολλαπλασιασμού. Μετά από λίγες εβδομάδες η κληματόβεργα ριζώνει μέσα στη γλάστρα και μπορούμε να τη μεταφυτεύσουμε απευθείας στο χωράφι.

β) Πολλαπλασιασμός του αμπελιού με εμβολιασμό: Ο πολλαπλασιασμός του αμπελιού γίνεται και με τη μέθοδο εμβολιασμού, με μπόλιασμα της επιθυμητής ποικιλίας αμπελιού στα κατάλληλα υποκείμενα. Το μπόλιασμα του αμπελιού είναι αρκετά απαιτητική διαδικασία που χρειάζεται εμπειρία για να είναι αποτελεσματική. Οι κυριότεροι τρόποι εμβολιασμού για το μπόλιασμα του αμπελιού είναι οι παρακάτω:

– Σχιστός εμβολιασμός: Εφαρμόζεται στις αρχές της άνοιξης σε νεαρά φυτά αμπελιού που έχουν φυτευτεί την προηγούμενη χρονιά. Μπορεί να εφαρμοστεί και σε εγκατεστημένες φυτείες αμπελιού για ανανέωση ή αλλαγή ποικιλίας.

– Ημιμαγιόρκειος εμβολιασμός: Γίνεται στα τέλη του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου με εμβόλια (μπόλια) που έχουν κοιμώμενο οφθαλμό και εφαρμόζεται σε εγκατεστημένους αμπελώνες για ανανέωση ή αλλαγή ποικιλίας.

– Αγγικός ή επιτραπέζιος εμβολιασμός: Γίνεται κυρίως στα φυτώρια στο τέλος του χειμώνα όπου ο εμβολιασμός γίνεται με μοσχεύματα τόσο του υποκειμένου όσο και του εμβολίου που συνενώνονται επιλέγοντας τόσο την επιθυμητή ποικιλία και το κατάλληλο υποκείμενο.

8. Ποιες ασθένειες και ποια έντομα που προσβάλλουν την καλλιέργεια του αμπελιού;

Το αμπέλι προσβάλλεται από αρκετές μυκητολογικές ασθένειες όπως ο περονόσπορος του αμπελιού, το ωίδιο του αμπελιού και ο βοτρύτης µε σοβαρότερες τις ζηµιές που γίνονται στο φύλλωµα και στα σταφύλια. Για τη βιολογική καταπολέμηση των μυκητολογικών ασθενειών του αμπελιού, ψεκάζουμε με σκεύασμα βρέξιμου χαλκού και βρέξιμου θειαφιού και σκονίζουμε χρησιμοποιώντας θειάφι και θειοχαλκίνη.

Από τα έντομα προσβάλλουν το αμπέλι, η ευδεμίδα, το γνωστό και ως σκουλήκι των σταφυλιών, προκαλεί κάθε χρόνο τις σημαντικότερες ζημιές τόσο στις οινοποιήσιμες όσο και στις επιτραπέζιες ποικιλίες σταφυλιών. Η μεγαλύτερη ζημιά στα σταφύλια παρατηρείται στο διάστημα από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο. Για τη βιολογική αντιμετώπιση της ευδεμίδας στο αμπέλι, σκονίζουμε ή ψεκάζουμε με σκεύασμα βάκιλου Θουριγγίας ή με φυσική πυρεθρίνη.

9. Πότε γίνεται ο τρύγος του αμπελιού και πότε μαζεύουμε τα σταφύλια;

Ένα από τα πιο κρίσιμα στάδια στην καλλιέργεια του αμπελιού είναι ο καθορισμός της κατάλληλης εποχής για τον τρύγο, ώστε να συγκομίσουμε τα σταφύλια όταν είναι αρκετά ώριμα και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα. Ο χρόνος συγκομιδής των σταφυλιών εξαρτάται ανάλογα την ποικιλία, τις κλιματικές συνθήκες, τα χαρακτηριστικά του εδάφους και τις καλλιεργητικές τεχνικές όπως το πότισμα και τη λίπανση. Σε γενικές γραμμές, τα σταφύλια των πρώιμων ποικιλιών αμπελιού ωριμάζουν Ιούλιο – Αύγουστο, ενώ των πιο όψιμων Σεπτέμβριο – Οκτώβριο.

Για να ελέγξουμε την κατάσταση των σταφυλιών μας και τον βαθμό ωριμότητα τους μέσα στο αμπέλι, μπορούμε να παρατηρήσουμε εμπειρικά το χρωματισμό των σταφυλιών, καθώς και να τα δοκιμάσουμε στη γεύση. Ειδικά για την περίπτωση των οινοποιήσιμων ποικιλιών αμπελιού, ο προσδιορισμός της ωριμότητας γίνεται με ειδικές συσκευές που μετρούν την περιεκτικότητα σε σάκχαρα παίρνοντας τα κατάλληλα δείγματα σταφυλιών.

Η συγκομιδή των σταφυλιών γίνεται χρησιμοποιώντας ειδικά ψαλίδια τρύγου ή ειδικούς σουγιάδες που λέγονται τσαπράζια, ενώ τα σταφύλια συλλέγονται μέσα σε πλαστικά τελάρα ή σε παραδοσιακά κοφίνια για την μεταφορά. Τα σταφύλια που είναι για επιτραπέζια χρήση μπορούν να συντηρηθoύν στο ψυγείο για λίγες μέρες πριν τα καταναλώσουμε. Τα σταφύλια που προορίζονται για κρασί πηγαίνουν στα πατητήρια ή στις αλεστικές μηχανές των οινοποιείων. Ο μούστος που παράγεται πηγαίνει στα βαρέλια για να γίνει η ζύμωση και να μετατραπεί σε κρασί.

10. Κι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια του αμπελιού

Αν και πολλοί καλλιεργητές το παραβλέπουν είναι πολύ σημαντικό το αμπέλι μας να βρίσκεται σε καλή κατάσταση μετά τη συγκομιδή και μέχρι να αρχίζουν να πέφτουν τα φύλλα του, ώστε να έχει καλή βλαστική ανάπτυξη και απόδοση την επόμενη χρονιά. Γι’ αυτό είναι σημαντικό μετά τη συγκομιδή να γίνεται ένας διαφυλλικός ψεκασμός με χαλκό και θειάφι καθώς και με διαφυλλικό λιπασμα, ώστε να διαθέτει θρεπτικά στοιχεία για την επόμενη χρονιά.