Τα κουκιά η ντοπαμίνη και το Πάρκινσον

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν κουκιά αντί για πασατέμπο στο θέατροΤι είναι η L-DOPA ή λεβοντόπα
Η L-DOPA ή λεβοντόπα είναι μια φαρμακευτική ουσία με έντονη βιοχημική δράση, η οποία παράγεται φυσιολογικά στον άνθρωπο κατά τον μεταβολισμό του αμινοξέος L-τυροσίνη. Από χημική άποψη πρόκειται για ένα α-αμινοξύ, το οποίο όμως δεν συναντάται στις πρωτεΐνες. Η L-DOPA συναντάται σε ορισμένα φυτά, όπως στα κουκιά από τους καρπούς του οποίου απομονώθηκε για πρώτη φορά.
H L-DOPA είναι η κυριότερη φαρμακευτική ουσία για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της νόσου του Parkinson, μιας εκφυλιστικής κατάστασης του κεντρικού νευρικού συστήματος, η οποία είναι γνωστή και ως τρομώδης παράλυση. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί άλλη αποτελεσματικότερη φαρμακευτική ουσία που θα μπορούσε να αντικαταστήσει την L-DOPA για τον σκοπό αυτό.
Τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου χρησιμοποιούν τη χορηγούμενη L-DOPA για να συνθέσουν βιοχημικά την ουσία ντοπαμίνη (3-υδροξυτυραμίνη), έναν από τους σημαντικότερους νευροδιαβιβαστές, δηλ. τις ουσίες μέσω των οποίων επικοινωνούν οι νευρώνες (νευρικά κύτταρα). ‘Ετσι, η L-DOPA παρέχει την απαραίτητη ντοπαμίνη στον εγκέφαλο, όπου δεν μπορεί να παραχθεί λόγω της νόσου του Parkinson. Η ντοπαμίνη δεν μπορεί να χορηγηθεί απ’ ευθείας ως φάρμακο δια του στόματος, επειδή δεν μπορεί να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και να εισέλθει στον εγκέφαλο.Ιστορία της΄L-DOPA
Το 1913, ο Ελβετός βιοχημικός Marcus Guggenheim (1885-1970) απομόνωσε την L-DOPA από τους καρπούς-σπέρματα του κυάμου (Vicia faba), τα γνωστά κουκιά, τα οποία είναι πλουσιότατα σε πρωτεΐνες (20-25%) και περιέχουν L-DOPA (ανώριμοι, πράσινοι καρποί) μέχρι και 0,6%. Πρέπει να σημειωθεί ότι η L-DOPA βρίσκεται σε ιστούς πολλών φυτικών οργανισμών και συχνά σε πολύ μεγαλύτερες περιεκτικότητες. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το τροπικό φυτό Mucuna urens, στα σπέρματα του οποίου η περιεκτικότητα σε L-DOPA φθάνει το 6-8%. Σε αρχαιότατα Ινδουιστικά κείμενα περιγράφεται η νόσος Kampa vata με συμπτώματα επακριβώς ίδια με εκείνα της νόσου του Parkinson. Για τη συμπτωματική θεραπεία της νόσου αυτής οι αρχαίοι Ινδοί χορηγούσαν σπέρματα αυτού του φυτού (Αγιουρβεδική ιατρική). [Συμπτωματική θεραπεία (symptomatic treatment) νόσου: Θεραπεία που αποβλέπει στην ανακούφιση του ασθενούς από τα συμπτώματα μιας νόσου και όχι στη θεραπεία της ίδιας της νόσου]Τα φυσικά σκευάσματα ντοπαμίνης
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δυνατότητα παραλαβής L-DOPA από καλλιέργειες κυττάρων φυτών, τα οποία είναι γνωστά για την ιδιαίτερα μεγάλη περιεκτικότητά τους σε L-DOPA. Το σπουδαιότερο από αυτά είναι το τροπικό φυτό Mucuna Pruriens, που ήταν γνωστό ήδη από την αρχαιότητα στους Ινδούς για τις φαρμακευτικές ιδιότητές του. Σκευάσματα του φυτού διατίθενται στο εμπόριο, ως αντιπαρκινσονικά φάρμακα και γενικότερα ως θεραπευτικά νόσων του νευρικού συστήματος. Στα σκευάσματα αυτά συχνά αναφέρονται περιεκτικότητες L-DOPA που φθάνουν το 60-90%. Σχετικά πρόσφατα (2013), δημοσιεύθηκε άρθρο ανασκόπησης πάνω στις βιολογικές πηγές L-DOPA.
Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί ότι σκευάσματα της Mucuna Pruriens διατίθενται και στο εμπόριο (κυρίως μέσω του διαδικτύου) ως διατροφικά συμπληρώματα με τους εμπορικώς ελκυστικούς χαρακτηρισμούς “χαλαρωτικά”, “βελτιωτικά της διάθεσης”, “αφροδισιακά” και άλλους ανάλογους, που ωστόσο δεν υποστηρίζονται από τις κρατικές υπηρεσίες ελέγχου τροφίμων και φαρμάκων.Λίγα στοιχεία για τη νόσο του Parkinson
Η νόσος του Parkinson είναι μια χρόνια εξελισσόμενη και ιδιοπαθής νόσος, δηλαδή νόσος που δεν οφείλεται σε συγκεκριμένα παθολογικά αίτια, δεν είναι αποτέλεσμα κάποια άλλης νόσου ή κάκωσης. Η βλάβη στην οποία οφείλονται τα συμπτώματα της νόσου εντοπίζεται σε μια δομή του εγκεφάλου με κύτταρα χαρακτηριστικού μαύρου χρώματος, που είναι γνωστή ως μέλαινα ουσία (substantia nigra) και βρίσκεται στον μίσχο του εγκεφάλου.Τα κύτταρα της μέλαινας ουσίας δημιουργούν στον εγκέφαλο την ουσία ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή, δηλ. μιας ουσίας μέσω της οποίας πραγματοποιείται η επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων στις περιοχές των συνάψεών τους. Η απουσία ντοπαμίνης στην περιοχή της μέλαινας ουσίας οδηγεί στα χαρακτηριστικά συμπτώματα της νόσου του Parkinson.
Διαπιστώθηκε ότι στους παρκινσονικούς ασθενείς η περιοχή της μέλαινας ουσίας έχει χάσει τη μαύρη χρωστική της, νευρομελανίνη. Αυτό δεν οφείλεται σε κάποια κακή λειτουργία των κυττάρων που οδηγεί στην απώλεια της χρωστικής, αλλά στην ατροφία ή και απουσία πολλών από αυτά. Με την πάροδο του χρόνου και σε φυσιολογικές σωματικές συνθήκες, τα κύτταρα εξαφανίζονται σταδιακά απ’ την περιοχή της μέλαινας ουσίας. Ωστόσο, κατά την ασθένεια του Parkinson, για κάποιους μέχρι στιγμής άγνωστους λόγους, τα κύτταρα αυτά ατροφούν ή χάνονται ή ατροφούν ταχύτερα, με συνέπεια την πρόωρη εμφάνιση των τυπικών συμπτωμάτων γήρανσης.Παράγοντες, όπως η ψυχολογική καταπίεση (στρες) που υφίστανται ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής ή μια μακροχρόνια περίοδος κατάθλιψης, αυξάνουν την έκκριση ντοπαμίνης (ως άμυνα του οργανισμού), η οποία με τη σειρά της επιταχύνει τον σχηματισμό νευρομελανίνης στα συγκεκριμένα κύτταρα. Μελέτες έδειξαν ότι τα κύτταρα που περιέχουν αυξημένες ποσότητες νευρομελανίνης, είναι και τα πρώτα που καταστρέφονται. Πάντως, η συχνότητα εμφάνισης της νόσου δεν αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας, όπως αρχικά πίστευαν.Οι σύγχρονες θεραπείες αποβλέπουν στον περιορισμό των πρώιμων κινητικών συμπτωμάτων της νόσου, κυρίως με τη χορήγηση L-DOPA (λεβοντόπα) και άλλων περιφερικών ντοπαμινικών αγωνιστών (dopaminc agonists). Ωστόσο, καθώς η νόσος εξελίσσεται και οι ντοπαμινεργικοί νευρώνες (dopaminergic neurons) συνεχίζουν να καταστρέφονται, τα φάρμακα αυτά σταδιακά αποτυγχάνουν και συγχρόνως προκαλούν τις χαρακτηριστικές ταχείες εναλλαγές της ψυχοκινητικής διάθεσης (φαινόμενο on-off).
‘Eχει αποδειχθεί ότι συγκεκριμένες δίαιτες και ορισμένοι τύποι φυσικοθεραπείας απαλύνουν τα συμπτώματα της νόσου. Χειρουργικές επεμβάσεις, καθώς και ο “εν τω βάθει” εγκεφαλικός ερεθισμός μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα σε σοβαρές περιπτώσεις, όπου τα φάρμακα αποτυγχάνουν.“Awakenings” μια κινηματογραφική ταινία σχετική με την L-DOPA
To 1990 προβλήθηκε μια κινηματογραφική ταινία με τίτλο “Awakenings” (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο “Ξυπνήματα”) της οποίας το σενάριο βασιζόταν στο ομώνυμο βιβλίο του Βρετανού νευροχειρουργού Oliver Sacks (1933 – 2015), ο οποίος το εξέδωσε κατά το 1973 ως απομνημονεύματά του. Το βιβλίο αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως “αριστούργημα”. Στο βιβλίο και στην ταινία περιγράφεται μια πραγματική ιστορία που συνέβη κατά το 1969 και αφορούσε τη χορήγηση του τότε νέου φαρμάκου για τους παρκινσονικούς ασθενείς, της L-DOPA, για τη θεραπεία κατατονικών ασθενών. Οι περισσότεροι από τους ασθενείς αυτούς υπήρξαν θύματα μιας επιδημίας ληθαργικής εγκεφαλίτιδας (encephalitis lethargica) (γνωστής και ως νόσος Constantin von Economo), η οποία είχε παγκόσμια εξάπλωση κατά τη δεκαετία του 1920 και είχε προκαλέσει περισσότερους από ένα εκατομμύριο θανάτους. Σε όσους επέζησαν, η νόσος αυτή άφησε μόνιμες βλάβες στον εγκέφαλο ανάλογες με εκείνες που οδηγούν στη νόσο του Parkinson.Ο ιατρός πληροφορήθηκε σε ένα σεμινάριο τα αποτελέσματα της χορήγησης της L-DOPA στους παρκινσονικούς ασθενείς και θέλησε να το δοκιμάσει και στους κατατονικούς ασθενείς του. Στην αρχή, τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά. Στην κυριολεξία, χάρις στο φάρμακο “ξύπνησαν” ασθενείς που βρίσκονταν σε κατάσταση κατατονίας για δεκαετίες. Δυστυχώς, σύντομα ο οργανισμός των ασθενών άρχισε να παρουσιάζει ανοχή στο φάρμακό. Το γεγονός αυτό ανάγκαζε τον ιατρό να χορηγεί συνεχώς αυξανόμενες δόσεις, οι οποίες έφτασαν πλέον σε τοξικά επίπεδα και προκαλούσαν άσχημες παρενέργειες (σπασμούς, παράνοια και βίαιη συμπεριφορά). Το τελικό αποτέλεσμα ήταν όλοι οι ασθενείς να επανέλθουν στην αρχική κατατονική κατάστασή τους.Διαβάστε ακόμη:Κουκιά: σπορά φύτεμα καλλιέργεια