Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για τους επιβλαβείς οργανισμούς Anoplophora chinensis και glabripennis

ΤΕΧΝΙΚΕΣ & ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

1. Ποιες είναι οι κύριες διαφορές μεταξύ των δύο ειδών;
Η A. glabripennis έχει κεραίες με λευκές βάσεις και προκαλεί τρύπες κυρίως στον κορμό/κλαδιά. Η A. chinensis έχει κεραίες με εναλλασσόμενες μπλε-μαύρες λωρίδες και προτιμά τη ρίζα και τη βάση του κορμού.

2. Ποιος είναι ο κύκλος ζωής τους και πόσο διαρκεί;
Ο πλήρης κύκλος ζωής (από αυγό έως ενήλικο) διαρκεί 1-3 χρόνια, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες. Οι προνύμφες αναπτύσσονται μέσα στο ξύλο.

3. Πόσα αυγά μπορεί να γεννήσει ένα θηλυκό άτομο;
Ένα θηλυκό μπορεί να γεννήσει έως και 200 αυγά κατά τη διάρκεια της ζωής της.

4. Ποια είναι τα κύρια φυτά-ξενιστές στην Ελλάδα;
Σφενδάμι, πλάτανος, λεύκη, ιτιά, μηλιά, αχλαδιά και διάφορα καλλωπιστικά φυλλοβόλα.

5. Πώς μπορεί να γίνει η διαχωριστική διάγνωση των δύο ειδών;
Η σίγουρη διάγνωση απαιτεί εξέταση από ειδικό εντομολόγο, συχνά με μοριακές τεχνικές (DNA barcoding).

---

ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ

6. Ποια είναι τα πιο εύκολα ορατά σημεία ζημιάς;
Η παρουσία μεγάλων (10-15 mm) στρογγυλών τρυπών εξόδου στον κορμό ή τις κύριες ρίζες, μαζί με σωρούς πριονιδιού στη βάση του δέντρου.

7. Ποιος είναι ο βέλτιστος χρόνος για επιθεωρήσεις;
Την άνοιξη και το καλοκαίρι, όταν τα ενήλικα σκαθάρια είναι ενεργά και ορατά.

8. Ποιο είναι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για έγκαιρη ανίχνευση;
Ο συνδυασμός οπτικής επιθεώρησης υψηλού κινδύνου δέντρων με την τοποθέτηση παγίδων φερομόνων.

9. Σε ποιον αναφέρω μια ύποπτη περίπτωση;
Άμεσα στην ΕΦΕΤ (Εθνικό Φυτοϋγειονομικό Οργανισμό) ή στον Τοπικό Φυτοϋγειονομικό Επιθεωρητή.

10. Ποια εργαστήρια στην Ελλάδα μπορούν να επιβεβαιώσουν το είδος;
Το Εργαστήριο Διαγνωστικής της ΕΦΕΤ και ειδικά εργαστήρια σε ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ή ΑΠΘ.

---

ΜΕΤΡΑ ΕΞΑΛΕΙΨΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ

11. Τι ακριβώς σημαίνει «Ζώνη Εξάλειψης»;
Είναι μια περιοχή (συνήθως ακτίνα 100-500 μέτρων) γύρω από κάθε επιβεβαιωμένο επικείμενο δέντρο, όπου εφαρμόζονται άμεσα και υποχρεωτικά μέτρα αφαίρεσης και καταστροφής.

12. Τι γίνεται με τα δέντρα μέσα στη Ζώνη Εξάλειψης;
Όλα τα φυτά-ξενιστές, ανεξαρτήτως εάν δείχνουν σημεία μόλυνσης ή όχι, αποκλείονται, κόβονται και καταστρέφονται με ασφαλή τρόπο (αποτέφρωση ή θερμική επεξεργασία).

13. Είναι επιτρεπτός ο χημικός έλεγχος; Ναι, αλλά υπό ποιες συνθήκες;
Είναι επιτρεπτός μόνο με ειδική άδεια και υπό αυστηρούς όρους, π.χ., με εγχύσεις στον κορμό (trunk injection) για την προστασία υψηλής αξίας δέντρων στη Ζώνη Παρακολούθησης. Απαγορεύεται το γενικό πιλότισμα.

14. Ποιο είναι το βασικό βιολογικό παράγοντα ελέγχου;
Ο εντομοπαθογόνος μύκητας Beauveria brongniartii, ο οποίος προσβάλλει και σκοτώνει τα προνυμφικά στάδια μέσα στο ξύλο.

15. Πώς καταστρέφεται το μολυσμένο υλικό;
Με αποτέφρωση σε εγκεκριμένες μονάδες ή θερμική επεξεργασία (θερμοκατεργασία) σε ειδικές εγκαταστάσεις που εγγυώνται θανάσιμες θερμοκρασίες για όλα τα στάδια του εντόμου.

---

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ & ΝΟΜΙΚΑ

16. Ποιος είναι ο κύριος Ευρωπαϊκός Κανονισμός που διέπει τη δράση;
Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2031 για τις φυτοϋγειονομικές απαιτήσεις και την Εκτελεστική Απόφαση (ΕΕ) 2018/1503 που απαριθμεί τα δύο είδη ως προτεραιότητα.

17. Ποιος φορέας είναι υπεύθυνος για τον εθνικό συντονισμό;
Η ΕΦΕΤ (Εθνικός Φυτοϋγειονομικός Οργανισμός) ως Εθνική Φυτοϋγειονομική Αρχή.

18. Ποια είναι η βασική υποχρέωση των κηποτεχνιών ή φυτοκομείων;
Να έχουν Φυτοϋγειονομικό Δελτίο Κυκλοφορίας για τα φυτά-ξενιστές και να υποβάλλονται σε τακτικούς ελέγχους.

19. Ποινές για μη συμμόρφωση με τα μέτρα περιορισμού κινήσεων;
Μπορεί να επιβληθούν σημαντικά πρόστιμα και διοικητικές κυρώσεις, σύμφωνα με τον εθνικό και ευρωπαϊκό νόμο.

20. Ποιος χρηματοδοτεί τα μέτρα εξάλειψης;
Μέσω του Εγχώριου Φυτοϋγειονομικού Προγράμματος, με συγχρηματοδότηση από την ΕΕ και εθνικούς πόρους. Οι ιδιοκτήτες μπορεί να έχουν υποχρέωση συνεισφοράς.

---

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

21. Ποια είναι τα πρώτα βήματα αμέσως μετά την επιβεβαίωση της παρουσίας;

1. Αποκλεισμός της περιοχής.

2. Δημιουργία Ζωνών (Εξάλειψης, Παρακολούθησης).

3. Άμεση έναρξη απογραφής και σήμανσης δέντρων.

22. Ποιος είναι ο ρόλος της Επιστημονικής Επιτροπής;
Να παρέχει τεχνικές συστάσεις, να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα των μέτρων και να ενημερώνει το σχέδιο με βάση νέα επιστημονικά δεδομένα.

23. Ποιος εκδίδει την επίσημη απόφαση για αφαίρεση δέντρων;
Ο Διοικητής της Περιφερειακής/Τοπικής Υπηρεσίας της ΕΦΕΤ, με επίσημη πράξη.

24. Πώς γίνεται η απολύμανση των εργαλείων και των οχημάτων;
Με μηχανικό καθαρισμό από χώμα και οργανικά υπολείμματα, ακολουθούμενο από χημική απολύμανση με εγκεκριμένα προϊόντα (π.χ., με βάση λύσεις χλωρίνης ή άλλα απολυμαντικά).

25. Πώς παρακολουθείται η αποτελεσματικότητα των μέτρων;
Με ετήσιες έντονες επιθεωρήσεις στη Ζώνη Εξάλειψης και Παρακολούθησης για τουλάχιστον 4 συνεχή χρόνια χωρίς νέα εύρεση.

---

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ

26. Πώς ενημερώνονται οι πολίτες σε μια πληγείσα περιοχή;
Μέσω επίσημων ανακοινώσεων από το Δήμο και την ΕΦΕΤ, δημοτικών ενημερωτικών φυλλαδίων, πανελ δημόσιας ακρόασης και αφιερώματος στον τοπικό τύπο.

27. Ποια είναι η κύρια επιχειρηματολογία για το κοινό που αντιδρά στην κοπή δέντρων;
Πρόκειται για αναγκαία και επιστημονικά τεκμηριωμένη δράση για να σωθεί όλο το δασικό/αστικό δένδροκοσμο της ευρύτερης περιοχής από έναν εξαιρετικά καταστροφικό εχθρό.

28. Πού μπορεί ο επαγγελματίας (δασολόγος, κηπουρός) να βρει εκπαιδευτικό υλικό;
Στις ιστοσελίδες της ΕΦΕΤ και του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, όπου υπάρχουν εγχειρίδια αναγνώρισης, διαδικτυακά σεμινάρια και φυλλάδια.

29. Υπάρχει ειδική τηλεφωνική γραμμή για αναφορές;
Ναι, η ΕΦΕT διατηρεί ειδικό αριθμό για αναφορές (π.χ., 210-2127878), ο οποίος πρέπει να αναρτάται σε όλες τις σχετικές ανακοινώσεις.

30. Πώς συνεργάζονται διάφοροι φορείς (π.χ., Δήμος, Περιφέρεια, ΕΦΕΤ);
Μέσω της δημιουργίας Τοπικής Επιχειρησιακής Ομάδας που συνεδριάζει τακτικά και έχει καθορισμένες ευθύνες για κάθε φορέα.

---

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ

31. Ποια χώρα θεωρείται “επιτυχημένη περίπτωση” στην εξάλειψη;
Η Ιταλία (κυρίως στην περιοχή της Λομβαρδίας) έχει καταγράψει σημαντικές επιτυχίες στον περιορισμό και την εξάλειψη της A. chinensis με εντατικό πρόγραμμα.

32. Ποιο είναι το πρότυπο EPPO για τέτοιες καταστάσεις;
Το EPPO Standard PM 9/16 (Operational protocol for Anoplophora chinensis), το οποίο λειτουργεί ως διεθνές εγχειρίδιο.

33. Πώς ανταλλάσσει πληροφορίες η Ελλάδα με άλλες χώρες;
Μέσω των μηχανισμών του EPPO και του EUROPHYT (Το Πανευρωπαϊκό Φυτοϋγειονομικό Δίκτυο για την Ειδοποίηση).

34. Ποια μέθοδος ελέγχου εφαρμόζεται ευρέως στις ΗΠΑ;
Η μέθοδος “Cut and Chip” (Κόψιμο και Θρυμματισμός in situ), η οποία είναι γρήγορη και μειώνει το κόστος μεταφοράς.

35. Πώς γίνεται η παρακολούθηση με δορυφόρους;
Με εικόνες υψηλής διακριτικής ικανότητας που μπορούν να εντοπίσουν αλλαγή στο χρώμα ή την πυκνότητα του φυλλώματος (stress), υποδεικνύοντας πιθανά μολυσμένα δέντρα.

---

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

36. Υπάρχει παγίδευση με φερομόνες;
Ναι, υπάρχουν συνθετικές φερομόνες και οδοντρωτικοί παράγοντες (kairomones) που προσελκύουν τα ενήλικα αρσενικά, ειδικά για το A. glabripennis.

37. Ποια είναι η πιο προηγμένη τεχνική για τη διάγνωση στο πεδίο;
Χρήση φορητών συσκευών ανάλυσης DNA (π.χ., LAMP assays) που μπορούν να δώσουν αποτέλεσμα σε λίγες ώρες.

38. Γίνεται έρευνα με εισαγόμενους παρασίτες;
Έρευνα σε προχωρημένο στάδιο πραγματοποιείται σε χώρες της ΕΕ με παρασίτες σφηκών (π.χ., Dastarcus helophoroides) ως πιθανό μέσο βιολογικού ελέγχου.

39. Πώς βοηθούν οι σκύλοι στην ανίχνευση;
Ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι (K-9 units) μπορούν να εντοπίσουν τη μυρωδιά των προνυμφών ή του μολυσμένου ξύλου με εντυπωσιακή ακρίβεια.

40. Υπάρχει εφαρμογή για κινητά για αναφορές;
Σε πολλές χώρες υπάρχουν επίσημες εφαρμογές (π.χ., “ALB Reporter”) όπου ο πολίτης μπορεί να ανεβάσει φωτογραφία και τις συντεταγμένες μιας ύποπτης παρατήρησης.

---

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

41. Ποια είναι η μεγαλύτερη πύλη εισόδου για αυτά τα σκαθάρια;
Η εισαγωγή φυτών για φύτευση (όχι ξύλο) από προσβεβλημένες περιοχές. Ιδιαίτερα δέντρα με μεγάλο σώμα ρίζας (root ball).

42. Πρέπει να ανησυχούν οι ιδιοκτήτες ξυλείας;
Ο κίνδυνος από επεξεργασμένη ξυλεία είναι χαμηλός λόγω του ξήρανσης και επεξεργασίας. Ο κίνδυνος έγκειται στο μη επεξεργασμένο, με φλοιό ξυλεία από επικίνδυνες περιοχές.

43. Πώς προστατεύονται τα νέα φυτεύματα;
Με την επιλογή μη ξενιστών ειδών για φύτευση σε περιοχές υψηλού κινδύνου και με τη συστηματική επιθεώρηση των φυτών σε βρεφονηπιακούς σταθμούς.

44. Ποια είναι τα κριτήρια για την άρση των μέτρων περιορισμού;
Μετά από 4 συνεχή χρόνια εντατικής επιτήρησης στη ζώνη, χωρίς να ανιχνευθεί ούτε ένα νέο άτομο, μπορεί να αρθούν σταδιακά τα μέτρα.

45. Υπάρχει πλαίσιο αντιμετώπισης κρίσεων (Crisis Framework) στην ΕΕ;
Ναι, ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2031 προβλέπει την κήρυξη “Φυτοϋγειονομικής Κρίσης” και την άμεση παροχή επιπλέον πόρων και τεχνογνωσίας από την ΕΕ.

---

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ

46. Τι γίνεται αν το μολυσμένο δέντρο είναι σε ιδιωτική ιδιοκτησία;
Εκδίδεται υποχρεωτική πράξη από την ΕΦΕΤ και το δέντρο απομακρύνεται δαπάνηση του ιδιοκτήτη, εκτός εάν προβλέπεται άλλως από το εθνικό πρόγραμμα.

47. Πώς αντιμετωπίζεται η αντιπαράθεση με περιβαλλοντικούς φορείς για μαζική κοπή δέντρων;
Μέσω διαλόγου, παρουσιάζοντας τα επιστημονικά δεδομένα για τον τρομακτικό κίνδυνο και με τη δέσμευση για αναδάσωση με μη ξενιστές είδη μετά το πέρας του προγράμματος.

48. Πού αποθηκεύονται τα δεδομένα των επιθεωρήσεων και των παρεμβάσεων;
Σε κεντρική ψηφιακή βάση δεδομένων της ΕΦΕΤ, συμβατή με το ευρωπαϊκό σύστημα (EUROPHYT), για πλήρη ιχνηλασιμότητα.

49. Πώς εκπαιδεύονται γρήγορα οι επιθεωρητές σε μια νέα έκρηξη;
Διεξαγωγή διήμερων σεμιναρίων “train-the-trainer” από την ΕΦΕΤ και το ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ με πρακτικές ασκήσεις αναγνώρισης.

50. Ποιο είναι το πιο κρίσιμο σημείο επιτυχίας του όλου σχεδίου;
Η ταχύτητα αντίδρασης. Το χρονικό διάστημα από την ανίχνευση μέχρι την εφαρμογή των πρώτων μέτρων εξάλειψης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερο (ιδανικά < 72 ώρες).