Meta Description: Ο πλήρης οδηγός για τις κρίσιμες εργασίες του Δεκεμβρίου στο αγρόκτημα. Συμβουλές για κλάδεμα, προστασία φυτών, φροντίδα ζώων, συντήρηση εξοπλισμού και τεχνικές αυτάρκειας.
Εισαγωγή: Η Ηρεμία και η Προετοιμασία του Χειμώνα
Ο Δεκέμβριος στο αγρόκτημα είναι μήνας βαθιάς ηρεμίας και έντονης προετοιμασίας. Η φύση έχει μπει σε λήθαργο, αλλά αυτή η φαινομενική αδράνεια είναι παραπλανητική. Για τον αγρότη, αυτές οι κρύες εβδομάδες πριν από τις γιορτές αποτελούν κρίσιμο χρονικό διάστημα για αποφάσεις και εργασίες που θα καθορίσουν την επιτυχία της επόμενης χρονιάς. Είναι η στιγμή για σκέψη, για οργάνωση, για προστασία των πολύτιμων καλλιεργειών από τις καιρικές συνθήκες και για τις πρώτες φυτεύσεις που θέτουν τις βάσεις για την άνοιξη.
Αντί να είναι ένας “νεκρός” μήνας, ο Δεκέμβριος είναι γεμάτος με δυνατότητες: για φυτεύματα δέντρων, για στρατηγικό σχεδιασμό των καλλιεργειών, για συγκομιδές εποχιακών προϊόντων και για απαραίτητες συντηρητικές εργασίες. Αυτός ο οδηγός σας συνοδεύει βήμα-βήμα στις πρακτικές και θεωρητικές γνώσεις που χρειάζεστε για να αξιοποιήσετε στο έπακρο τον τελευταίο μήνα του γεωργικού έτους.
Προστασία των Ευαίσθητων Φυτών από τον Παγετό
Η προστασία από παγετό είναι η σημαντικότερη εργασία του Δεκεμβρίου. Ο παγετός είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τα εσπεριδοειδή, τα αρωματικά φυτά (όπως ο Βασιλικός και η Λεβάντα) και τα λαχανικά που δεν αντέχουν το κρύο.
Κάλυψη με Αντιπαγετικά Υφάσματα
- Χρήση: Τα αντιπαγετικά υφάσματα (non-woven fabrics) αυξάνουν τη θερμοκρασία του εδάφους κατά 2-4 βαθμούς Κελσίου, σώζοντας τα φυτά από ελαφρούς παγετούς.
- Εφαρμογή: Καλύπτουμε τα φυτά το απόγευμα, πριν πέσει η θερμοκρασία, και τα αφαιρούμε όταν ανέβει ο ήλιος (για να αποφύγουμε την ανάπτυξη μυκήτων λόγω υγρασίας).
Προστασία Καρποφόρων Δέντρων και Εσπεριδοειδών
Στα μικρά εσπεριδοειδή (λεμονιές, πορτοκαλιές) που είναι σε γλάστρες, η μεταφορά τους σε ημι-προστατευμένο χώρο (π.χ., βεράντα, θερμοκήπιο) είναι επιβεβλημένη. Στα μεγάλα δέντρα, η εδαφική προστασία με οργανικό mulch (π.χ., άχυρο ή κομμένο γρασίδι) γύρω από τον κορμό απομονώνει τις ρίζες από τον πάγο (βλ. πηγή 1).
Εργασίες Εδάφους & Χειμερινό Λίπασμα
Το έδαφος δεν είναι ανενεργό. Τώρα είναι η ιδανική στιγμή για:
- Βαθύ Σκάψιμο (Φρεζάρισμα): Σε τμήματα του κήπου που θα χρησιμοποιηθούν την άνοιξη, το βαθύ σκάψιμο βοηθά στον αερισμό του εδάφους και στην έκθεση των εντόμων και των προνυμφών στον παγετό (βλ. πηγή 3).
- Χειμερινό Λίπασμα: Εφαρμογή οργανικής ουσίας (κομπόστ ή καλά χωνεμένη κοπριά) στα παρτέρια. Ο Δεκέμβριος είναι επίσης η κατάλληλη στιγμή για τη χρήση βιολογικών λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης.
- Χλωρή Λίπανση: Αν δεν έχει ήδη γίνει, η σπορά ψυχανθών (βίκος, φασόλια) βελτιώνει τη δομή του εδάφους και δεσμεύει άζωτο, εμπλουτίζοντας το έδαφος για την επόμενη σεζόν.
Λαχανικά Ψυχρής Αντοχής
Ο Δεκέμβριος είναι ο τελευταίος μήνας για τη σπορά ορισμένων λαχανικών:
- Φυλλώδη Λαχανικά: Σπανάκι, Λάχανο, Κουνουπίδι, και μπρόκολο (εφόσον ο χειμώνας είναι ήπιος).
- Σκόρδα & Κρεμμύδια: Η φύτευση βολβών σκόρδου και κρεμμυδιών γίνεται τώρα για συγκομιδή στις αρχές του καλοκαιριού.
- Όσπρια: Σπορά κουκιών.
Δενδρύλλια & Θάμνοι
Ο Δεκέμβριος είναι ο ιδανικός μήνας για τη φύτευση γυμνόρριζων φυτών (τριανταφυλλιές, καρποφόρα δέντρα) καθώς βρίσκονται σε πλήρη λήθαργο.
Χειμερινό Κλάδεμα
Το κλάδεμα Δεκεμβρίου είναι κλάδεμα διαμόρφωσης και καρποφορίας.
- Στόχος: Αφαίρεση ξερών, άρρωστων ή σπασμένων κλαδιών. Διάνοιξη της κόμης για καλύτερο αερισμό και διείσδυση του φωτός την άνοιξη.
- Προσοχή: Αποφεύγουμε το κλάδεμα όταν προβλέπεται άμεσος παγετός, καθώς το φρέσκο τραύμα είναι ευάλωτο στον πάγο.
Κλάδεμα Ελιάς και Εσπεριδοειδών
- Ελιά: Το κλάδεμα της ελιάς μπορεί να ξεκινήσει τώρα, εστιάζοντας στην αραίωση.
- Εσπεριδοειδή: Αποφεύγεται το έντονο κλάδεμα εσπεριδοειδών τον Δεκέμβριο σε περιοχές με έντονο κρύο, καθώς οι νέες πληγές μπορούν να οδηγήσουν σε εισχώρηση ασθενειών ή παγόπληκτο.
Καταπολέμηση Χειμερινών Ασθενειών
Ο χειμώνας είναι η εποχή για την προληπτική καταπολέμηση των μυκήτων και των βακτηρίων που διαχειμάζουν στον φλοιό και τα κλαδιά.
- Βορδιγάλειος Πολτός (Bordeaux Mixture): Ψεκάζουμε τα φυλλοβόλα δέντρα (ροδακινιές, μηλιές) με Βορδιγάλειο Πολτό (μείγμα θειικού χαλκού και ασβέστη). Η εφαρμογή γίνεται όταν το δέντρο έχει ρίξει το 90% των φύλλων του (βλ. πηγή 5).
- Λάδια: Ψεκασμός με θερινά λάδια για την καταπολέμηση κοκκοειδών και ακάρεων που διαχειμάζουν ως αυγά.
Προετοιμασία Νέων Φυτεύσεων
Σημαδεύουμε τις θέσεις των νέων δενδρυλλίων, ανοίγουμε λάκκους και εμπλουτίζουμε το έδαφος με κοπριά και οργανική ύλη, ώστε το χώμα να “δουλευτεί” από τις βροχές και τους παγετούς, πριν τη φύτευση γυμνόρριζων φυτών.
Πρόβατα & Αίγες: Προστασία από Υγρασία
- Στέγνωμα: Η υγρασία είναι πιο επικίνδυνη από το κρύο. Τα καταφύγια πρέπει να έχουν καλό αερισμό για να απομακρύνουν την υγρασία από την αναπνοή και την κοπριά, αλλά χωρίς ρεύματα αέρα.
- Υγιεινή: Αντικατάσταση των βρεγμένων στρωμνών με φρέσκο, στεγνό άχυρο.
- Νερό: Διασφάλιση ότι το νερό ποτίσματος δεν παγώνει.
Πτηνοτροφία: Θέρμανση & Φωτισμός
- Φωτισμός: Για να διατηρηθεί η ωοτοκία σε ικανοποιητικά επίπεδα, οι κότες χρειάζονται περίπου 14-16 ώρες φως την ημέρα. Χρησιμοποιούμε τεχνητό φωτισμό χαμηλής έντασης (βλ. πηγή 7).
- Διατροφή: Αυξάνουμε την ποσότητα του σιτηρεσίου (ειδικά του καλαμποκιού) για να τους δώσουμε περισσότερη ενέργεια για τη θερμορύθμιση.
- Προστασία από τρωκτικά: Η εμφάνιση ποντικιών και αρουραίων είναι συχνή τον Δεκέμβριο, καθώς ψάχνουν καταφύγιο και τροφή στους χώρους των ζώων.
Διατροφή & Συμπληρώματα Χειμώνα
- Αύξηση Ενέργειας: Όλα τα ζώα (πρόβατα, αγελάδες, κότες) χρειάζονται αυξημένη πρόσληψη ενέργειας (αύξηση χονδροειδών και συμπυκνωμένων ζωοτροφών).
- Βιταμίνες & Μέταλλα: Ο Δεκέμβριος είναι η ώρα για τη χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών (ιδίως Α, D, Ε) και ανόργανων στοιχείων, καθώς η πρόσβαση σε φρέσκο χορτάρι είναι περιορισμένη.
Συντήρηση Μηχανημάτων & Εργαλείων
- Καθαρισμός & Λάδωμα: Καθαρισμός όλων των εργαλείων (φτυάρια, τσάπες) από χώμα και σκουριά. Λάδωμα όλων των μεταλλικών μερών για την αποφυγή οξείδωσης από την υγρασία.
- Μηχανήματα: Αλλαγή λαδιών, φίλτρων και έλεγχος μπαταριών στους ελκυστήρες, τα χορτοκοπτικά και τους ψεκαστήρες.
Ενέργεια & Θέρμανση
- Ξύλα: Έλεγχος των αποθεμάτων ξύλου και διασφάλιση ότι είναι στεγνά και προστατευμένα από τη βροχή.
- Φωτοβολταϊκά: Σε αγροκτήματα που βασίζονται σε φωτοβολταϊκά συστήματα, ο Δεκέμβριος απαιτεί καθημερινό καθαρισμό των πάνελ από τη σκόνη ή το χιόνι, καθώς οι μέρες με ήλιο είναι λίγες.
Χριστουγεννιάτικες Παρασκευές & Συντήρηση
Ο μήνας των γιορτών είναι ιδανικός για την παρασκευή:
- Βαμμάτων & Ελαίων: Παρασκευή βάμματος πρόπολης και λαδιού ρίγανης (για εσωτερική χρήση υπό προϋποθέσεις) ή αλόης (για εξωτερική χρήση) από αποθέματα.
- Αποθήκευση: Έλεγχος των συνθηκών αποθήκευσης των προϊόντων της σοδειάς (πατάτες, κρεμμύδια, ξηροί καρποί) για την αποφυγή σήψης λόγω υγρασίας και θερμοκρασίας.
Μέρος 1: Φυτεύματα και Σπορές για το Δεκέμβριο
1.1 Φυτεύοντας Δέντρα και Θάμνους: Το Θεμέλιο για τα Επόμενα Χρόνια
Ο χειμώνας, και ειδικά ο Δεκέμβριος, είναι η καλύτερη εποχή για φύτευση φυλλοβόλων καρποφόρων δέντρων και θάμνων. Τα φυτά βρίσκονται σε περιόδο λήθαργου, έχουν αποβάλει τα φύλλα τους και η ενεργός ανάπτυξη έχει σταματήσει. Αυτό σημαίνει ότι το σοκ της μεταφύτευσης είναι ελάχιστο και το φυτό μπορεί να εστιάσει όλες του τις ενέργειες στην ανάπτυξη ενός νέου, υγιούς συστήματος ριζών πριν από την άνοιξη.
Πλεονεκτήματα Φύτευσης Γυμνόριζων Φυτών τον Χειμώνα:
- Χαμηλότερο κόστος: Τα γυμνόριζα δενδρύλλια είναι συνήθως φθηνότερα από αυτά σε γλάστρες.
- Ευκολία μεταφοράς και φύτευσης: Είναι ελαφρύτερα και πιο εύχρηστα.
- Καλύτερη και ταχύτερη εγκατάσταση των ριζών: Οι ρίζες προσαρμόζονται στο νέο χώμα χωρίς να χρειάζεται να προσαρμοστούν πρώτα από ένα εμπορευματοκιβώτιο.
Κατάλληλα Δέντρα & Θάμνοι για Φύτευση Δεκεμβρίου:
1.2 Σπορές και Φυτεύσεις για Υπαίθρια Λαχανικά
Οι επιλογές για σπορά υπαίθριων λαχανικών τον Δεκέμβριο είναι περιορισμένες λόγω του κρύου και του κινδύνου παγωνιάς. Ωστόσο, σε περιοχές με ήπιο χειμώνα (π.χ., νησιά και παράλιες νότιες περιοχές) ή σε προστατευμένα περιβάλλοντα (θερμοκήπια, ψυχρά κουβούκλια), κάποιες καλλιέργειες είναι δυνατές.
Προτεινόμενα λαχανικά για σπορά ή φύτευση τον Δεκέμβριο σε ήπιες περιοχές:
- Κρεμμύδια & Σκόρδα: Μπορούν να φυτευτούν για άνοιξη-καλοκαίρι. Στην πραγματικότητα, είναι από τις πιο ανθεκτικές επιλογές.
- Μπιζέλια & Κουκιά: Μπορούν να “συμπληρωθούν” για όψιμη συγκομιδή, αλλά με μεγάλη προσοχή καθώς η ανθοφορία τους μπορεί να καταστραφεί από παγετό. Εμπειρίες από αγρότες δείχνουν ότι η σπορά τους πιο νωρίς (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος) ή αργότερα (Φεβρουάριος-Μάρτιος) είναι πιο αξιόπιστη.
- Μαρούλια, σπανάκι, ρόκα: Για αργή ανάπτυξη και συγκομιδή νωρίς την άνοιξη.
- Παντζάρια: Μόνο στις νοτιότερες και θερμότερες περιοχές, εφόσον η μέση θερμοκρασία παραμένει πάνω από 15°C.
Πρακτική Συμβουλή: Πάντα να λαμβάνετε υπόψη το μικροκλίμα του αγροκτήματός σας. Ρωτήστε έμπειρους γείτονες για τις δικές τους εμπειρίες με χειμερινές σπορές.
1.3 Σπορές Κτηνοτροφικών Φυτών και Αμειψισπορά
Ο Δεκέμβριος είναι εξαιρετική εποχή για σπορά κτηνοτροφικών φυτών ή φυτών που χρησιμοποιούνται για πράσινη λίπανση και αμειψισπορά. Αυτά τα φυτά (όπως ο βίκος, το αλεξανδρινό τριφύλλι, η μηδική και το κτηνοτροφικό κουκί) καλλιεργούνται όχι για άμεση συγκομιδή, αλλά για να ωφελήσουν το έδαφος.
- Πράσινη Λίπανση: Τα φυτά αυτά, όταν θα καλυφθούν από το χώμα την άνοιξη, αποσυνθέτονται και εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο και οργανική ύλη.
- Αμειψισπορά: Είναι μια θεμελιώδης πρακτική για τη διατήρηση της υγείας του εδάφους. Σημαίνει να μην καλλιεργείτε το ίδιο φυτό στην ίδια θέση συνεχόμενα. Ο Δεκέμβριος είναι ιδανική στιγμή να σχεδιάσετε την εναλλαγή καλλιεργειών για το επόμενο έτος, με γνώμονα το πού καλλιεργήσατε κάθε λαχανικό το τρέχον έτος.
Μέρος 2: Κληρονομιά και Συγκομιδές του Δεκεμβρίου
2.1 Η Συγκομιδή της Ελιάς: Ιερή Εργασία
Για πολλές περιοχές της Ελλάδας, ο Δεκέμβριος συνεχίζει να είναι η καρδιά της συγκομιδής της ελιάς. Αυτή η διαδικασία είναι πολύ περισσότερο από μια αγροτική εργασία· είναι μια κοινωνικοοικονομική και πολιτισμική πράξη, γεμάτη με ιστορία και συλλογικό χαρακτήρα.
- Διαδικασία: Η συγκομιδή γίνεται με χέρια, με χτυπήματα με μπαστούνια ή με μηχανικά συστήματα δόνησης. Τα χτυπήματα είναι μια παραδοσιακή μέθοδος που απαιτεί εμπειρία για να μην τραυματιστούν τα κλαδιά.
- Μεταποίηση: Μετά τη συγκομιδή, οι ελιές μεταφέρονται στο ελαιοτριβείο (ελαιοτριβείο) για την παραγωγή του πολύτιμου παρθένου ελαιόλαδου.
- Εργασία μετά τη συγκομιδή: Το κλάδεμα των ελιών συχνά ακολουθεί αμέσως μετά τη συγκομιδή, για να διαμορφωθεί το δέντρο και να βελτιωθεί η παραγωγή της επόμενης χρονιάς.
2.2 Εποχιακά Φρούτα και Λαχανικά για Συγκομιδή
Ο Δεκέμβριος είναι πλούσιος σε συγκομιδές, προσφέροντας τροφή άμεση για το τραπέζι ή για αποθήκευση.
Μέρος 3: Βασικές Εργασίες Συντήρησης και Προστασίας
3.1 Κλάδεμα και Διαμόρφωση Φυτών
Ο Δεκέμβριος είναι κυρίαρχη εποχή για κλάδεμα, καθώς τα φυλλοβόλα δέντρα και θάμνοι βρίσκονται σε πλήρη λήθαργο.
- Καρποφόρα Δέντρα: Ξεκινήστε το κλάδεμα για να αφαιρέσετε νεκρά, ασθενή ή διασταυρούμενα κλαδιά και να διαμορφώσετε το θόλο για καλύτερο φωτισμό και αερισμό.
- Τριανταφυλλιές: Κλαδέψτε τις απομακρύνοντας λεπτά και νεκρά κλαδιά, και διαμορφώνοντάς τες. Κλαδιά από το κλάδεμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μοσχεύματα.
- Σημαντική Σημείωση: Κλαδέψτε μόνο με καθαρά και απολυμασμένα εργαλεία για να αποφύγετε τη μετάδοση ασθενειών.
3.2 Προστασία από Κρύο, Παγωνιά και Υπερβολική Υγρασία
- Προστασία Ριζών: Σε πολύ κρύες περιοχές, εφαρμόστε επιχώμα γύρω από τη βάση των πιο ευαίσθητων νεαρών δέντρων για προστασία των ριζών.
- Καθαρισμός και Αερισμός Εδάφους: Με τις συχνές βροχές, το χώμα μπορεί να λασπώσει και να συμπυκνωθεί. Ένα ελαφρύ σκάλισμα (ξεσκάλισμα) γύρω από τα φυτά βοηθά τον αερισμό και τον έλεγχο των ζιζανίων.
- Καθαρισμός από Άγρια Χόρτα: Είναι σημαντικό να καθαρίσετε τα άγρια χόρτα όσο είναι ακόμη μικρά, για να ελέγξετε την εξάπλωσή τους και να μειώσετε τον ανταγωνισμό για νερό και θρεπτικά συστατικά την άνοιξη. Τα κομμένα χόρτα μπορούν να αφεθούν στην επιφάνεια για λίγες μέρες και μετά να σκαφτούν για να γίνουν χλωρή λίπανση.
- Προστασία από Σαλιγκάρια: Τα σαλιγκάρια μπορεί να είναι ενεργά σε υγρές, δροσερές μέρες. Ένα αποτελεσματικό φυσικό αποτρεπτικό είναι να ρίχνετε στάχτη γύρω από τα νεαρά φυτά.
3.3 Διαχείριση Υδάτων και Λίπανσης
- Πότισμα: Σταματήστε το τακτικό πότισμα των υπαίθριων καλλιεργειών, καθώς οι βροχές συνήθως καλύπτουν τις ανάγκες. Συνεχίστε να ποτίζετε φυτά σε γλάστρες κάτω από μπαλκονιές ή σε εσωτερικούς χώρους, τα οποία δεν ποτίζονται από τη βροχή.
- Λίπανση: Η ενεργή λίπανση επίσης διακόπτεται. Ωστόσο, ο Δεκέμβριος είναι καλή εποχή να εμπλουτίσετε το έδαφος με κομπόστ ή σάπιο κοπριά, ώστε να αρχίσει να διασπώνται και να είναι διαθέσιμα τα θρεπτικά συστατικά με την έναρξη της άνοιξης.
Μέρος 4: Σχεδιασμός και Διοίκηση του Αγροκτήματος
4.1 Στρατηγικός Σχεδιασμός για το Νέο Έτος
Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας του σχεδιασμού. Αξιοποιήστε αυτήν την ηρεμία για να:
- Αξιολογήσετε την περασμένη σεζόν: Τι πήγε καλά; Τι απέτυχε; Γιατί;
- Σχεδιάστε την εναλλαγή καλλιεργειών: Σχεδιάστε το χωράφι για το 2026 με βάση την αρχή της αμειψισποράς.
- Επιλέξτε ποικιλίες: Αποφασίστε τι νέες ποικιλίες λαχανικών, δέντρων ή σιτηρών θέλετε να δοκιμάσετε.
- Προμηθευτείτε σπόρους και υλικά: Ψάξτε για σπόρους (από γείτονες, τοπικά φυτώρια ή online καταστήματα) και παραγγείλετε έγκαιρα.
4.2 Διαχείριση Αποθηκών και Εξοπλισμού
- Αποθήκευση Συγκομιδών: Οργανώστε και ελέγξτε τους χώρους αποθήκευσης φρούτων και λαχανικών (π.χ., κελάρια, ψύκτρες).
- Συντήρηση Μηχανημάτων: Ο χειμώνας είναι η καλύτερη στιγμή για βαθιά συντήρηση των γεωργικών μηχανημάτων (τρακτέρ, θεριστικά μηχανήματα). Καθαρισμός, λίπανση, αλλαγή λιπαντικών και επισκευή ζημιών θα σας βρουν έτοιμους την άνοιξη.
- Οργάνωση Εργαλείων: Καθαρίστε, ακονίστε και βάψτε εργαλεία για να αποφύγετε τη σκουριά. Τακτοποιήστε την αποθήκη εργαλείων.
4.3 Χρηματοοικονομικά και Επιδοτήσεις
Ο Δεκέμβριος είναι συχνά μήνας πληρωμών και δηλώσεων στον αγροτικό κόσμο. Είναι κρίσιμο να είστε ενημερωμένοι:
- Πληρωμή Επιδοτήσεων: Συχνά, ο Δεκέμβριος είναι μήνας συγκεντρωτικών πληρωμών για διάφορα προγράμματα στήριξης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), όπως η βασική ενίσχυση, η πληρωμή για ορεινές περιοχές, και προγράμματα βιολογικής γεωργίας.
- Επιστροφή ΕΦΚ Πετρελαίου: Παρακολουθήστε τις ανακοινώσεις για την τελευταία δόση του έτους σχετικά με την επιστροφή του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ΕΦΚ) για το αγροτικό πετρέλαιο.
- Συμβουλή: Συμβουλευτείτε πάντα τον γεωτεχνικό σας ή την αγροτική υπηρεσία της περιοχής σας για ακριβή ημερομηνίες και απαιτούμενα δικαιολογητικά. Η έγκαιρη και σωστή συμπλήρωση των ηλεκτρονικών πλατφορμών (όπως ο ΟΠΣ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ) είναι βασική.
❓ 50 Συχνές Ερωτήσεις (FAQ) για τον Δεκέμβριο στο Αγρόκτημα
Α. Γενικές Εργασίες & Σχεδιασμός
- Ποια είναι η πιο σημαντική εργασία στο αγρόκτημα τον Δεκέμβριο;Η προστασία των φυτών από τον παγετό και η εξυγίανση των δέντρων (ψεκασμοί χαλκού και κλάδεμα).
- Πότε θεωρείται “βαρύς χειμώνας” για τις εργασίες;Όταν οι θερμοκρασίες πέφτουν σταθερά κάτω από το μηδέν ή υπάρχει συνεχής χιονόπτωση και παγετός.
- Γιατί ο Δεκέμβριος είναι μήνας ανασκόπησης;Είναι η ώρα να αξιολογήσετε τις αποδόσεις της χρονιάς, τις ασθένειες που εμφανίστηκαν και να προγραμματίσετε το σχέδιο σποράς για την άνοιξη.
- Είναι η ώρα για να παραγγείλω σπόρους για την άνοιξη;Ναι. Ο Δεκέμβριος είναι ο ιδανικός μήνας για την παραγγελία σπόρων, ειδικά σπάνιων ή παραδοσιακών ποικιλιών, για να διασφαλίσετε τη διαθεσιμότητα.
- Πρέπει να κάνω αναλύσεις εδάφους τον Δεκέμβριο;Είναι μια καλή περίοδος. Η ανάλυση εδάφους τώρα θα σας δώσει ακριβή εικόνα για τις ανάγκες θρέψης των δέντρων, ώστε να κάνετε τη βασική λίπανση (P-K) έγκαιρα.
- Πρέπει να ελέγξω το σύστημα αποστράγγισης;Απολύτως. Οι βροχές και οι πάγοι του Δεκεμβρίου επιβαρύνουν την αποστράγγιση. Βεβαιωθείτε ότι τα κανάλια αποστράγγισης είναι καθαρά, ώστε να αποφύγετε τη σήψη των ριζών.
- Ποια είναι η πιο επικίνδυνη καιρική συνθήκη για τα φυτά;Ο όψιμος παγετός που ακολουθεί μετά από μια περίοδο ήπιου καιρού, καθώς μπορεί να καταστρέψει τους οφθαλμούς που έχουν αρχίσει να ξυπνούν.
- Πώς επηρεάζει η μικρή διάρκεια της ημέρας τις εργασίες;Μειώνει τον χρόνο για βαριές εξωτερικές εργασίες και επιβραδύνει τη φυσική ανάπτυξη των φυτών.
Β. Κήπος & Λαχανικά
- Ποια λαχανικά μπορώ να σπείρω τον Δεκέμβριο;Σπανάκι, κουκιά, μπιζέλια, σκόρδα, κρεμμύδια, μαρούλια και ορισμένα είδη λάχανου (σε ήπιες περιοχές ή υπό κάλυψη).
- Μπορώ να φυτέψω σκόρδα και κρεμμύδια τον Δεκέμβριο;Ναι. Η φύτευση των βολβών γίνεται τώρα για συγκομιδή τους καλοκαιρινούς μήνες.
- Πώς προστατεύω τα ευαίσθητα λαχανικά από τον παγετό;Με κάλυψη με αντιπαγετικά υφάσματα (απόγευμα έως πρωί) ή με χαμηλά τούνελ (cloches).
- Τι είναι τα αντιπαγετικά υφάσματα (non-woven fabrics) και πώς χρησιμοποιούνται;Είναι ελαφριά υφάσματα που δημιουργούν ένα μικρό θερμοκήπιο, αυξάνοντας τη θερμοκρασία του αέρα γύρω από το φυτό κατά 2-4°C.
- Πρέπει να αφήσω τα παρτέρια “γυμνά”;Όχι. Καλύψτε τα με οργανικό mulch (άχυρο, φύλλα, κομπόστ) ή σπείρετε χλωρή λίπανση για να προστατεύσετε το έδαφος από τη διάβρωση και τον παγετό.
- Πώς ωφελεί το βαθύ σκάψιμο (φρεζάρισμα) το έδαφος;Βελτιώνει τον αερισμό του εδάφους και εκθέτει τα αυγά των επιβλαβών εντόμων στον παγετό (φυσική καταπολέμηση).
- Ποιο είδος λιπάσματος είναι κατάλληλο για τον κήπο τώρα;Οργανικά λιπάσματα και κοπριά (καλά χωνεμένη). Αυτά διασπώνται αργά και είναι έτοιμα να θρέψουν τα φυτά την άνοιξη.
- Τι είναι η χλωρή λίπανση και είναι αργά να τη σπείρω;Είναι η σπορά φυτών (π.χ. βίκος, σινάπι) που οργώνονται πριν την άνθιση. Είναι οριακά αργά, αλλά μπορεί να γίνει σε ήπιες περιοχές.
- Πώς προστατεύω τον βασιλικό στο μπαλκόνι;Μεταφέρετέ τον σε εσωτερικό, φωτεινό χώρο (π.χ. κοντά σε παράθυρο) πριν πέσει η θερμοκρασία κάτω από 10°C.
Γ. Οπωρώνας & Δέντρα
- Ποια είναι η καλύτερη ώρα για το κλάδεμα των καρποφόρων δέντρων;Όταν το δέντρο είναι σε πλήρη λήθαργο (Δεκέμβριος-Ιανουάριος). Αποφύγετε ημέρες με παγετό.
- Πρέπει να κλαδέψω τα εσπεριδοειδή τον Δεκέμβριο;Όχι. Το κλάδεμα εσπεριδοειδών συνιστάται αργά την άνοιξη (Απρίλιος-Μάιος), αφού περάσει ο κίνδυνος παγετού.
- Πότε εφαρμόζουμε Βορδιγάλειο Πολτό;Αμέσως μετά την πτώση του 90% των φύλλων στα φυλλοβόλα δέντρα (ροδακινιές, αμυγδαλιές).
- Ποιος είναι ο σκοπός του ψεκασμού με Βορδιγάλειο Πολτό;Είναι προληπτική θεραπεία για την καταπολέμηση χειμερινών ασθενειών όπως η Φυλλοξήρα και το Κορύνεο.
- Τι πρέπει να κάνω στις πληγές του κλαδέματος;Τις μεγάλες πληγές πρέπει να τις καλύψετε με πάστα εμβολιασμού ή χαλκούχο σκεύασμα.
- Τι είναι οι “ψυχροώρες” και γιατί είναι σημαντικές;Είναι ο αριθμός των ωρών που το δέντρο παραμένει σε χαμηλή θερμοκρασία ($<7.2^\circ \text{C}$) κατά τη διάρκεια του ληθάργου, απαραίτητες για ομοιόμορφη ανθοφορία την άνοιξη.
- Πώς βοηθά το mulch (άχυρο) στα δέντρα τον χειμώνα;Τοποθετείται γύρω από τον κορμό για να μονώσει τις ρίζες από τις ακραίες θερμοκρασίες και να συγκρατήσει την υγρασία.
- Είναι ο Δεκέμβριος καλός μήνας για νέες φυτεύσεις δέντρων;Είναι ο ιδανικός μήνας για τη φύτευση γυμνόρριζων φυτών, καθώς βρίσκονται σε βαθύ λήθαργο.
- Πώς αντιμετωπίζω την εμφάνιση της μονίλιας τον χειμώνα;Η αντιμετώπιση γίνεται κυρίως με κλάδεμα των προσβεβλημένων κλαδιών και ψεκασμό χαλκού μετά την πτώση των φύλλων.
- Πρέπει να λιπάνω τα δέντρα με άζωτο τώρα;Όχι. Το Άζωτο (Ν) εφαρμόζεται συνήθως στα τέλη του ληθάργου (Ιανουάριος/Φεβρουάριος) ή την άνοιξη, πριν το σπάσιμο των οφθαλμών.
Δ. Ζώα & Πτηνοτροφία
- Ποια είναι η μεγαλύτερη απειλή για τα ζώα τον Δεκέμβριο;Η υγρασία και τα κρύα ρεύματα αέρα, τα οποία οδηγούν σε αναπνευστικά προβλήματα και υποθερμία, ειδικά στα νεογέννητα.
- Πρέπει να αυξήσω την τροφή στα ζώα;Ναι. Αυξήστε τη χορήγηση τροφής (ειδικά σε χονδροειδείς τροφές και καλαμπόκι) για να τους δώσετε την απαραίτητη ενέργεια για τη θερμορύθμιση.
- Πρέπει να ζεσταίνω το κοτέτσι;Όχι απαραίτητα θέρμανση, αλλά εξαιρετική μόνωση και προστασία από τα ρεύματα αέρα.
- Πόσες ώρες φως χρειάζονται οι κότες τον Δεκέμβριο για να γεννούν;Περίπου 14-16 ώρες συνολικά (φυσικό συν τεχνητό φως) για να διατηρηθεί η ωοτοκία σε ικανοποιητικά επίπεδα.
- Πώς προστατεύω τα πρόβατα και τις αίγες από τα ρεύματα αέρα;Τα καταφύγια πρέπει να είναι κλειστά από την πλευρά των ρευμάτων αέρα, αλλά να έχουν αερισμό στην κορυφή για να απομακρύνουν την υγρασία.
- Πρέπει να κάνω αλλαγές στο νερό ποτίσματος των ζώων;Βεβαιωθείτε ότι το νερό είναι προσβάσιμο και υγρό (όχι παγωμένο) και αλλάξτε το συχνά.
- Ποια συμπληρώματα είναι απαραίτητα για τα ζώα τον χειμώνα;Συμπληρώματα Βιταμινών Α, D και Ε και ανόργανων στοιχείων, καθώς η πρόσβαση σε φρέσκο χορτάρι είναι περιορισμένη.
- Πώς αποτρέπω την εμφάνιση τρωκτικών στους χώρους των ζώων;Διατηρήστε τις αποθήκες τροφών κλειστές και τους χώρους καθαρούς. Χρησιμοποιήστε παγίδες/δολώματα σε σημεία που δεν έχουν πρόσβαση τα ζώα.
Ε. DIY, Εξοπλισμός & Αυτάρκεια
- Πότε είναι η ώρα για συντήρηση των αγροτικών μηχανημάτων;Ο Δεκέμβριος είναι η ιδανική περίοδος (χαμηλής χρήσης) για αλλαγή λαδιών, φίλτρων και επισκευές.
- Πρέπει να αφαιρέσω τη βενζίνη από τα χορτοκοπτικά;Ναι. Αφαιρέστε τη βενζίνη ή χρησιμοποιήστε σταθεροποιητές καυσίμου αν πρόκειται να παραμείνουν αποθηκευμένα για μήνες.
- Πώς αποθηκεύω τα εργαλεία για να μην σκουριάσουν;Καθαρίστε τα καλά και περάστε τις μεταλλικές επιφάνειες με λάδι ή αντισκωριακό σπρέι.
- Τι μπορώ να φτιάξω τον Δεκέμβριο για αυτάρκεια;Μπορείτε να φτιάξετε λάδι ρίγανης, βάμματα βοτάνων (πρόπολη, κλπ.) και να ελέγξετε τις κονσέρβες σας.
- Πρέπει να καθαρίζω τα φωτοβολταϊκά πάνελ τον Δεκέμβριο;Ναι, σε περιοχές με χιόνι ή έντονη σκόνη. Ο καθαρισμός εξασφαλίζει τη μέγιστη απόδοση κατά τις λίγες ώρες ηλιοφάνειας.
- Πώς αποθηκεύω τα ξύλα για να είναι στεγνά;Τα ξύλα πρέπει να είναι ανασηκωμένα από το έδαφος και να έχουν στέγαστρο (όχι πλαστικό που κρατάει την υγρασία) και καλό αερισμό.
- Ποια βότανα είναι η ώρα να συλλέξω (αν όχι αποξηράνω);Ορισμένα βότανα ρίζας (π.χ. αρπαγόφυτο, ραδίκι) συλλέγονται τον χειμώνα.
- Πώς ελέγχω την υγρασία στους χώρους αποθήκευσης τροφίμων;Χρησιμοποιήστε αφυγραντήρες ή πυρίτιο και βεβαιωθείτε ότι οι πατάτες και τα κρεμμύδια δεν εφάπτονται στους τοίχους.
- Ποια είναι η κατάλληλη ώρα για να φτιάξω βάμματα βοτάνων;Ο χειμώνας είναι ιδανική ώρα, καθώς έχετε χρόνο για την προετοιμασία και την εκχύλιση (που διαρκεί εβδομάδες).
- Πρέπει να αλλάξω λάδια στους ελκυστήρες;Είναι η καλύτερη στιγμή για σέρβις και αλλαγή λαδιών, ώστε να είναι έτοιμα τα μηχανήματα για τη φύτευση της άνοιξης.
- Ποια είναι η σωστή διαχείριση της κοπριάς τον Δεκέμβριο;Η κοπριά πρέπει να είναι σκεπασμένη, ώστε να αποφευχθεί η έκπλυση των θρεπτικών στοιχείων από τις βροχές.
- Πρέπει να προστατεύσω τα μελίσσια μου;Ναι. Ελέγξτε τη μόνωση και μειώστε την είσοδο για να αποτρέψετε την απώλεια θερμότητας.
- Πώς προετοιμάζω τους σπόρους μου για την αποθήκευση;Οι σπόροι πρέπει να είναι απολύτως ξηροί, αποθηκευμένοι σε αεροστεγή δοχεία σε σκοτεινό, ξηρό και δροσερό μέρος.
- Πρέπει να ελέγξω τα αποθέματα καυσίμων;Ναι. Βεβαιωθείτε ότι τα καύσιμα είναι σταθεροποιημένα και αποθηκευμένα με ασφάλεια.
- Πρέπει να κάνω γενική απολύμανση των στάβλων;Είναι η ιδανική στιγμή για βαθύ καθαρισμό και απολύμανση, καθώς τα ζώα βρίσκονται συνεχώς μέσα και η υγρασία ευνοεί τα παθογόνα.
Συμπέρασμα: Αποθέωση της Γεωργικής Σοφίας
Ο Δεκέμβριος στο αγρόκτημα δεν είναι ένα κενό διάστημα ανάμεσα σε δύο σπουδαιότερες εποχές. Είναι ο παγώντας στον οποίος διαμορφώνεται η επόμενη άνοιξη. Από το φύτεμα ενός δέντρου που θα καρποφορεί για δεκαετίες, μέχρι το προσεκτικό σχεδιασμό της εναλλαγής καλλιεργειών, κάθε ενέργεια αυτού του μήνα φέρνει το σημάδι της μακροπρόθεσμης σκέψης.
Είναι ο χρόνος να σεβαστούμε τον ρυθμό της φύσης, να προστατεύσουμε αυτό που έχουμε δημιουργήσει και να σπείρουμε – κυριολεκτικά και μεταφορικά – τις ιδέες για το νέο γεωργικό έτος. Απολαύστε αυτή την ηρεμία, αφουγκραστείτε το κτήμα σας και προετοιμαστείτε με σιγουριά για τον κύκλο παραγωγής που ξεκινά.
Πηγές και Χρήσιμοι Σύνδεσμοι
Ελληνικοί Οδηγοί & Πύλες Αγροτικών Εργασιών
- Λαϊκός Κήπος – Γενικός οδηγός μηνιαίων εργασιών: https://www.laikoskipos.gr/
- Καλλιεργώ – Πλήρης ημερολόγιο αγροτικών εργασιών: https://www.kalliergo.gr/
- Agro24.gr – Ειδήσεις και οδηγοί για το χειμώνα: https://www.agro24.gr/
- Agrotypos.gr – Ειδησεογραφία και τεχνικά άρθρα: https://www.agrotypos.gr/
- Agronews.gr – Γεωργικές ειδήσεις και αναλύσεις: https://www.agronews.gr/
- Georgika.gr – Πύλη γεωργικών πληροφοριών: https://www.georgika.gr/
Δενδροκομία, Κλάδεμα & Φυτεύματα Δεκεμβρίου
- Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Οδηγοί για κλάδεμα και φροντίδα δέντρων: https://www.aua.gr/
- Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης – Φυτώρια – Κατάλογος επιβεβαιωμένων φυτωρίων: https://www.minagric.gr/
- Αγροτικός Σύλλογος – Πρακτικές συμβουλές για χειμερινά φυτεύματα: https://www.agrotikos-syllogos.gr/ (Ψάξτε για “χειμερινή φύτευση”)
- FruitToday – Ειδικό site για τη δενδροκομία: https://fruittoday.gr/
Λαχανικά, Σπορά & Θερμοκήπια
- Οργανική Κηπουρική – Οδηγός για χειμερινά λαχανικά και προστασία: https://www.organikh-khpoyrikh.gr/
- Κήπος & Απόλαυση – Άρθρα για σπορά Δεκεμβρίου και ψυχρά κουβούκλια: https://www.kipos-kai-apolausi.gr/
- Greenhouse Garden – Πληροφορίες για διαχείριση θερμοκηπίου το χειμώνα: https://www.greenhousegarden.gr/
Ελιά & Ελαιοκομία
- Ελληνική Εταιρεία Ελαιοκομίας – Επιστημονικές πληροφορίες για συγκομιδή και μετεπεξεργασία: https://www.eeo.gr/
- Agroanelixi.gr – Τεχνικά άρθρα για τη συγκομιδή της ελιάς: https://www.agroanelixi.gr/
Προστασία από Παγωνιά & Χειμερινές Καιρικές Συνθήκες
- Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία – Πρόγνωση και προειδοποιήσεις για παγετό: https://www.emy.gr/
- Γεωργική Ασφάλεια – Πληροφορίες για μέτρα προστασίας από καιρικές καταστροφές: https://www.elga.gr/
Έδαφος, Λίπανση & Αμειψισπορά
- Γεωργικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Εδαφολογίας) – Οδηγοί για τη βελτίωση και προστασία του εδάφους: https://www.soils.aua.gr/
- Κέντρο Ελληνικού Οργανικού Λιπάσματος – Πληροφορίες για κομπόστ και χλωρή λίπανση: https://www.organicfertilizer.gr/
Σχεδιασμός, Επιδοτήσεις & Νομικό Πλαίσιο
- Γεωργική Πιστωτική Τράπεζα – Πληροφορίες για δάνεια και επιδοτήσεις: https://www.agrotiki.gr/
- IDIKA – Πύλη για τις αγροτικές επιδοτήσεις της ΠΑΑ: https://www.idika.gr/
- ΕΦΚ Πετρελαίου – Επίσημη πλατφόρμα για την επιστροφή ΕΦΚ: https://www.aade.gr/efk-pertelaioy
- Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας – Πληροφορίες για ενεργειακά προγράμματα σε αγροκτήματα: https://www.ypen.gov.gr/
Συντήρηση Μηχανημάτων & Εξοπλισμού
- TractorHouse Greece – Πληροφορίες και συμβουλές για συντήρηση τρακτέρ: https://www.tractorhouse.gr/
- AgroEquipment – Πύλη για γεωργικό εξοπλισμό και ανταλλακτικά: https://www.agroequipment.gr/
Εναλλακτικές Πηγές & Blogs Εμπειρογνωμόνων
- Αγροτικός Λόγος – Blog με πρακτικές εμπειρίες από αγρότες: https://agrotikoslogos.gr/
- Το Χωριό Μου – Πληροφορίες για παραδοσιακές πρακτικές και εποχιακές εργασίες: https://www.toxoriomou.gr/
- BioNews – Ειδήσεις και άρθρα για βιολογική γεωργία: https://www.bionews.gr/
Επιστημονικά Άρθρα & Ακαδημαϊκοί Πόροι
- Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Πόρων – Μελέτες για κλιματική αλλαγή και γεωργία: https://www.nhrf.gr/
- Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών – Γεωπονικές έρευνες: https://www.didaktorika.gr/
Πηγές για Χειμερινά Κτηνοτροφικά & Αμπέλι
- Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Κτηνιατρικής) – Οδηγοί διατροφής και φροντίδας ζώων το χειμώνα: https://www.vet.aua.gr/
- Ελληνικός Οινικός Οργανισμός – Πληροφορίες για χειμερινά κλαδέματα στα αμπέλια: https://www.eoo.gr/
Αποθήκευση & Μεταποίηση Προϊόντων
- Ελληνικό Κέντρο Τροφίμων – Πληροφορίες για σωστή αποθήκευση φρούτων και λαχανικών: https://www.foodcenter.gr/
- Σωματείο Ελληνικών Εμπορων & Βιομηχάνων Τροφίμων – Πληροφορίες για μεταποίηση: https://www.sevt.gr/
Πηγές Εικόνων & Διαγραμμάτων (Creative Commons)
- Wikimedia Commons – Εικόνες αγροτικών εργασιών: https://commons.wikimedia.org/
- Pixabay – Δωρεάν φωτογραφίες και βίντεο: https://pixabay.com/
- Unsplash – Δωρεάν φωτογραφίες υψηλής ποιότητας: https://unsplash.com/
Διεθνείς Οργανισμοί & Μετάφραση Πρακτικών
- FAO (Οργανισμός Τροφίμων & Γεωργίας) – Έρευνες και στατιστικά: http://www.fao.org/
- Organic Eprints – Αρχείο έρευνας για βιολογική γεωργία: https://orgprints.org/
Πηγές για Εποχιακές Συγκομιδές & Αγροτουρισμό
- Ένωση Αγροτουριστικών Συνεταιρισμών Ελλάδας – Ιδέες για αξιοποίηση του αγροκτήματος το χειμώνα: https://www.agrotourism.gr/
- Δίκτυο Αγροτικών Πωλήσεων “Γη Πάλι” – Πληροφορίες για άμεση πώληση εποχιακών προϊόντων: https://www.gipali.gr/
Εκπαιδευτικά Υλικά & Webinars
- Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ) – Εκπαιδευτικά προγράμματα και ερευνητικά δελτία: https://www.elgo.gr/
- Αγροτική Επίγνωση – Πλατφόρμα για ηλεκτρονική μάθηση: https://www.agrotikiepignosi.gr/
Διαχείριση Υδάτων & Άρδευσης
- Εθνικός Οργανισμός Αρδεύσεων – Πληροφορίες για υδρολογικά δεδομένα και άρδευση: https://www.eoar.gr/
Πηγές για Φυσικούς Εχθρούς & Ασθένειες
- Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Φυτοπαθολογίας) – Οδηγοί για ασθένειες φυτών το χειμώνα: https://www.plantpathology.aua.gr/
- Φυτοφαρμακευτική Επιθεώρηση – Πληροφορίες για εγκεκριμένα φυτοφάρμακα και ολογκανικές λύσεις: https://www.phyto.gov.gr/
Λεξικά & Βάσεις Γεωργικών Όρων
- Γεωργικό Λεξικό – Διαδικτυακό λεξικό γεωργικών όρων: https://www.agriculture-dictionary.gr/
Συνδέσμοι για Επεκτάσεις του Άρθρου (Μελλοντική Ανάπτυξη)
- Ελληνική Εταιρεία Αγροτικής Μηχανικής – Πληροφορίες για νέες τεχνολογίες (Smart Farming): https://www.heltagmech.gr/
- Ελληνικό Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας – Πληροφορίες για ηλιακή ενέργεια σε αγροκτήματα: https://www.cres.gr/
- Εθνικό Στατιστικό Γραφείο – Στατιστικά στοιχεία για γεωργία: https://www.statistics.gr/
- MistikaKipou.gr – Τι φυτεύουμε τον Δεκέμβριο: Αναλυτικός οδηγός για φυτεύματα δέντρων, θάμνων και κτηνοτροφικών φυτών.
- Peliti.gr – Εργασίες στον κήπο το Δεκέμβριο: Συνοπτικός κατάλογος βασικών εργασιών κλαδέματος, συγκομιδής και συντήρησης.
- Kalliergo.gr – Δεκέμβριος στο Κτήμα – Ημερολόγιο Εργασιών: Πληροφορίες για σχεδιασμό, αμειψισπορά και διαχείριση ζιζανίων.
- Kalliergo.gr – Φυτέψτε Δέντρα – Ο Χειμώνας Είναι η Κατάλληλη Εποχή: Τα πλεονεκτήματα και η λίστα των δέντρων για χειμερινή φύτευση.
- Kipogeorgiki.gr – Μηνιαίος Λαχανοκομικός Οδηγός Σποράς & Φύτευσης – Δεκέμβριος: Ειδική αναφορά σε θερμοκρασίες εδάφους και απαιτήσεις για υπαίθρια λαχανικά.
- GreekLangExperts.com – The harvest season in Greece: Πολιτισμικό και γλωσσικό άρθρο για τη συγκομιδή της ελιάς και του σταφυλιού.
- Agrotypos.gr – Κωστής Χατζηδάκης: Μήνας πληρωμών για τους αγρότες θα είναι ο Δεκέμβριος: Ενημέρωση για χρηματοδοτικές ροές και επιδοτήσεις.
- Agronews.gr – Προς 30 Δεκεμβρίου τέταρτη δόση πετρέλαιο…: Λεπτομέρειες για τη διαδικασία επιστροφής ΕΦΚ αγροτικού πετρελαίου.
.