9 μυστικά για την καλλιέργεια της ντομάτας (+video)

Ντομάτα, ο βασιλιάς του λαχανόκηπου! Η ντομάτα αποτελεί την πιο δημοφιλή καλλιέργεια κηπευτικών και βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Οι ντομάτες χρησιμοποιούνται σε όλες τις κουζίνες ως φρέσκο λαχανικό ή με τη μορφή σάλτσας και έχουν σημαντική διατροφική αξία, καθώς περιέχουν πλήθος βιταμινών και αντιοξειδωτικών. Πέρα από την κλασική κόκκινη ντομάτα, υπάρχουν χιλιάδες ποικιλίες ντομάτας, με πιο σκούρο χρώμα προς το μωβ ή ανοιχτό ροζ και κίτρινο, με διαφορετικό μέγεθος και σχήμα καρπού, καθώς επίσης διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και γεύση ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονται. Για τους πρωτάρηδες στον λαχανόκηπο, η καλλιέργεια της ντομάτας ίσως χρειαστεί κάποιο διάστημα εξοικείωσης με την καλλιέργεια, μέχρι να καταφέρουμε να παράγουμε τους λαχταριστούς καρπούς που όλοι λατρεύουμε. Τα τελευταία χρόνια πολλοί ερασιτέχνες καλλιεργητές φυτεύουν ντομάτες σε γλάστρα στο μπαλκόνι με εξαιρετικά αποτελέσματα. Ας δούμε αναλυτικά συμβουλές για τη φύτευση και τη φροντίδα της ντομάτας, για να καλλιεργήσουμε και να απολαύσουμε τις πιο νόστιμες ντομάτες από τον κήπο μας. 

 Τι ποικιλίες ντομάτας επιλέγουμε για να φυτέψουμε; Υπάρχουν χιλιάδες ποικιλίες και υβρίδια ντομάτας για να καλλιέργήσουμε στον κήπο και στο μπαλκόνι μας. Υπάρχουν χειμωνιάτικες ποικιλίες ντομάτας που φυτεύονται σε θερμοκήπια το φθινόπωρο και είναι συνήθως αναρριχώμενες, καθώς και οι καλοκαιρινές υπαίθριες ποικιλίες ντομάτας που φυτεύονται την άνοιξη και είναι συνήθως θαμνώδεις. Θα συναντήσουμε ποικιλίες που δίνουν μικρά ντοματίνια, στρογγυλά τσέρι ή βελανίδια, μέχρι μεγαλόκαρπες ντομάτες σε κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί, ροζ ή και μωβ χρώμα. Σε κάθε περίπτωση, επιλέγουμε ποικιλίες ντομάτας που να διαθέτουν καλά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή ποικιλίες που δίνουν νόστιμους καρπούς με άρωμα, γλυκιά γεύση και πλούσια σάρκα. Αποφεύγουμε τα υβρίδια ντομάτας μακράς διάρκειας, που είναι σχεδιασμένες να είναι ανθεκτικές για την μεταφορά σε μακρινές αγορές του εξωτερικού και υπολείπονται σε γευστικά χαρακτηριστικά. Προτιμούμε ποικιλίες ντομάτας που είναι ντόπιες ή παραδοσιακές της περιοχής μας, ή άλλες που έχουν δοκιμαστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του τόπου μας, ως προς τις θερμοκρασίες, την υγρασία και την ηλιοφάνεια. Μία από τις πιο γνωστές ποικιλίες ντομάτας είναι το ντοματάκι Σαντορίνης που αποτελεί προιόν ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) και γίνεται εξαιρετική λιαστή. Επίσης, ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι η ντομάτα πομοντόρο ή βιομηχανική που χρησιμοποιείται εκτεταμένα για παρασκευή σάλτας και πολτού ντομάτας. Από τις πιο γνωστές και γευστικές ποκιλίες είναι η καρδιά βουβαλιού και η ντομάτα Βραυρώνας ή Μπατάλα που έχουν εξαιρετική γεύση και άρωμα. Αξίζει να σημειώσουμε πως σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, υπάρχουν ιδιαίτερες παραδοσιακές ποικιλίες ντομάτας που διατηρούν ντόπιοι καλλιεργητές τις οποίες αξίζει να αναζητήσουμε και να τις καλλιεργήσουμε. 

 Πώς δημιουργούμε φυτά ντομάτας από δικό μας σπόρο; Ο πολλαπλασιασμός της ντομάτας γίνεται κυρίως με σπόρο και είναι καλό να διατηρούμε κάθε χρόνο τον σπόρο από τις δικές μας ποικιλίες ντομάτας, ώστε να είμαστε αυτάρκεις. Για να φυτέψουμε σπόρο ποικιλιών της ντομάτας, φτιάχνουμε ειδικό σπορείο-θερμοκήπιο χρησιμοποιώντας κατάλληλο φυτόχωμα για σπορά κηπευτικών. Βρέχουμε ελαφρά το φυτόχωμα και τοποθετούμε 1-2 σπόρους σε κάθε θέση του δίσκου σποράς, τους σκεπάζουμε με νέα στρώση φυτοχώματος, πάχους περίπου 0,5-1 εκατοστού. Στη συνέχεια ποτίζουμε ελαφρά με ένα ποτιστήρι για να μην παρασύρουμε το χώμα που καλύπτει τους σπόρους. Οι σπόροι χρειάζονται ιδανικες θερμοκρασίες 22-25°C σε περιβάλλον σχετικής υγρασίας για να βλαστήσουν σε 2-3 βδομάδες. Είναι σημαντικό να προσφέρουμε στα νεαρά φυτά ντομάτας σταδιακά αρκετή ηλιοφάνεια για να έχουν καλή ανάπτυξη με την φωτοσύνθεση. Προσέχουμε να μην παραποτίζουμε τα νεαρά φυτά ντομάτας, για να αποφύγουμε την δημιουργία λεπτών και αδύναμων βλαστών, και για να μην έχουμε σαπίσματα στην ρίζα. Περισσότερες πληροφορίες για το πώς γίνεται η δημιουργία σπορείου και φυτών υπάρχουν στο αναλυτικό άρθρο που έχουμε δημοσιεύσει. Πώς προετοιμάζουμε το έδαφος και σε τι αποστάσεις φυτεύουμε τις ντομάτες; Κατά την φύτευση της ντομάτας ενσωματώνουμε αρκετή οργανική ουσία μέσα στους λάκους φύτευσης, σε μορφή κομπόστ και καλά χωνεμένης κοπριάς, καθώς και βιολογικό λίπασμα πλούσιο σε κάλιο. Με αυτόν τον τρόπο, εμπλουτίζουμε το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία και ταυτόχρονα το κάνουμε πιο αφράτο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς σε αφράτο χώμα οι ρίζες του φυτού της ντομάτας προχωράνε περισσότερο μέσα στο έδαφος, το φυτό έχει καλύτερη στήριξη και ανάπτυξη, θέτοντας της βάσης για υψηλότερη και πιο ποιοτική παραγωγή. Φυτεύουμε τα φυτά της ντομάτας στις κατάλληλες αποστάσεις φύτευσης, αποφεύγοντας τις πυκνές φυτεύσεις που δημιουργούν προβλήματα. Αν φυτέψουμε τις ντοματιές μας σε αποστάσεις ενός μέτρου μεταξύ των φυτών τομάτας και 1,5-2 μέτρων μεταξύ των γραμμών φύτευσης, είναι σίγουρο ότι εξασφαλίζουμε τον καλύτερο αερισμό και φωτισμό των φυτών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνουμε βελτίωση της παραγωγής και μείωση ενδεχόμενων μυκητολογικών και εντομολογικών ασθενειών της ντομάτας. 

Τι ανάγκες σε πότισμα έχουν οι ντοματιές και κάθε πότε ποτίζουμε; Το πότισμα είναι πολύ σημαντική καλλιεργητική εργασία για την ντομάτα για να έχει καλή ανάπτυξη και να κάνει πολλούς και νόστιμους καρπούς. Το σύστημα ποτίσματος με σωλήνες που φέρουν σταγόνες είναι η πλέον κατάλληλη για τις ντομάτες μας, είτε πρόκειται για καλλιέργεια στο έδαφος είτε σε γλάστρα. Φροντίζουμε να μην ποτίζουμε υπερβολικά τα φυτά της ντομάτας, ειδικά στα αρχικά στάδια, γιατί με αυτό τον τρόπο θα δημιουργήσουν αδύνατο επιφανειακό ριζικό σύστημα και δεν θα αναπτυχθύν σωστά. Κατά την διάρκεια της ανθοφορίας, τα φυτά της ντομάτας χρειάζονται σχετικά μικρές ποσότητες νερού, καθώς το υπερβολικό πότισμα μπορεί να προκαλέσει πτώση των ανθέων. Συνήθως, την περίοδο της άνοιξης ποτίζουμε τις ντοματιές μας 2 φορές τη βδομάδα. Κατά την καρποφορία της ντομάτας, την καλοκαιρινή περίοδο, οι ντοματιές μας χρειάζονται περισσότερη ποσότητα νερού και πότισμα κάθε 2 μέρες. Ειδικά στις νότιες περιοχές της Ελλάδας, σε περίοδο καύσωνα, το πότισμα στις ντοματιές μας θα πρέπει να γίνει ακόμα και καθημερινό. Ποιο είναι το καλύτερο λίπασμα για τις ντομάτες μας; Η καλλιέργεια της ντομάτας έχει σημαντικές ανάγκες σε λίπανση για να δώσει πλούσια καρποφορία και παραγωγή ζουμερών και γλυκών καρπών. Πέραν της βασικής λίπανσης όταν φυτεύουμε, προσθέτουμε πλήρες βιολογικό λίπασμα, ενισχυμένο με κάλιο, μαγνήσιο και ασβέστιο. H πρώτη λίπανση γίνεται περίπου 2-3 βδομάδες μετά τη φύτευση και επαναλαμβάνουμε την εφαρμογή λιπάσματος ανά 1 μήνα. Η προσθήκη καλίου στις ντοματιές βοηθά στην παραγωγή μεγάλων και ζουμερών καρπών, ενώ η προσθήκη μαγνησίου βοηθά σημαντικά στο πρασίνισμα των φύλλων της ντομάτας, καθώς διευκολύνει τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Όταν η ντομάτα παρουσιάζει το φαινόμενο της ξηρής κορυφής, δηλαδή παρατηρούμε ένα μαύρισμα στο κάτω μέρος του καρπού, αυτό οφείλεται στην έλλειψη ασβεστίου. Αν το λίπασμα μας δεν περιέχει ασβέστιο, προσθέτουμε συμπληρωματικά ειδικό βιολογικό λίπασμα ασβεστίου για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Αποφεύγουμε την υπερβολική λίπανση με λίπασμα αζώτου (αμμωνίες) στην ντομάτα και την προσθήκη αχώνευτης κοπριάς, ειδικά κατά την περίοδο της καρποφορίας, καθώς συντελεί σε υπερβολική βλάστηση, σε μειωμένη παραγωγή και σε ευαισθησία σε μυκητολογικές ασθένειες. 

 Χρειάζονται κλάδεμα οι ντοματιές; Οι θαμνώδεις ποικιλίες ντομάτας που καλλιεργούνται την άνοιξη και το καλοκαίρι δεν χρειάζονται κλάδεμα και γι’ αυτό αναφέρονται και ως αυτοκλαδευόμενες. Βέβαια, σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να αραιώνουμε κατά διαστήματα βλαστούς που εμπλέκονται στο εσωτερικό των φυτών της ντομάτας και να απομακρύνουμε τα κάτω φύλλα για να έχουμε καλύτερο αερισμό και φωτισμό στα φυτά μας. Επίσης, αραιώνουμε τους καρπούς της ντομάτας, όταν φέρουν πολύ μεγάλη καρποφορία, για να τις βοηθήσουμε στην παραγωγή μεγαλύτερων και πιο ζουμερών καρπών καθώς και στην καλύτερη ωρίμανσή τους. Πώς αντιμετωπίζουμε τις ασθένειες και τα έντομα της ντομάτας; Η καλλιέργεια της ντομάτας παρουσιάζει αρκετά προβλήματα από ασθένειες και έντομα που τη προσβάλλουν. Για το λόγο, σκονίζουμε το φύλλωμα των φυτών με θειάφι και θειοχαλκίνη ή ψεκάζουμε με διάλυμα θειαφιού και χαλκού για την οικολογική αντιμετώπιση των μυκητολογικών ασθενειών της ντομάτας, όπως του περονόσπορου και του ωιδίου. Χρησιμοποιούμε οικολογικά σκευάσματα σαπώνων αλάτων καλίου ή φυσικής πυρεθρίνης από γεωπονικα καταστήματα για να αντιμετωπίσουμε τα έντομα που προσβάλλουν την καλλιέργεια της ντομάτας, όπως ο αλευρώδης, οι βρωμούσες και η μελίγκρα. Εναλλακτικά, για ερασιτεχνικές καλλιέργειες ντομάτας, μπορούμε να φτιάξουμε αυτοσχέδια οικολογικά σκευάσματα με φυσικά υλικά (όπως έχουμε δείξει και σε βίντεο) με σκόρδο, τριμμμένο πράσινο σαπούνι, ελαιόλαδο, τα οποία εφαρμόζουμε κάθε 1-2 βδομάδες για την προληπτική αντιμετωπιση των εντομολογικών προσβολών της ντομάτας. Το σκόνισμα της ντομάτας ή ο ψεκασμός του φυλλώματος με οικολογικο σκεύασμα βάκιλου Θουριγγίας βοηθά στην καταπολέμηση της τούτα της ντομάτας, ενός εντόμου που προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς της τομάτας τα τελευταία χρόνια και κάνει εκτεταμένες ζημιές στις καλλιέργειες ντομάτας στη χώρα μας. 

 Πότε συγκομίζουμε τις ντομάτες και πώς τις συντηρούμε; Η συγκομιδή της ντομάτας ξεκινά περίπου 3 μήνες μετά τη σπορά ή 2 μήνες μετά την μεταφύτευση νεαρών ντοματιών στον κήπο, συνήθως μέσα στον Ιούνιο, αν οι ντοματιές μας φυτεύτηκαν Απρίλιο. Η διάρκεια της συγκομιδής διαρκεί 2-3 μήνες ανάλογα την ποικιλία και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες ντομάτας, αν και καθυστερούν να μπουν στην παραγωγή, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια παραγωγής. Σχετικά με τη συντήρηση των καρπών, οι ντομάτες διατηρούνται εκτός ψυγείου σε θερμοκρασία δωματίου με σχετική υγρασία. Όταν τις αποθηκεύουμε στο ψυγείο και χάνουν την φυσική γεύση τους και γίνονται λιγότερο ζουμερές. Συνήθως, ποικιλίες ντομάτας με μαλακή φλούδα, διατηρούνται ώριμες για 3-4 μέρες ενώ ποικιλίες με πιο σκληρή φλούδα διατηρούνται μέχρι και 1 εβδομάδα. ΕΠίσης, μπορούμε να κόψουμε σχετικά άγουρες τις ντομάτες, με πρασινοκόκκινο χρώμα για να τις διατηρήσουμε ακόμα περισσότερο και να τις αφήσουμε σε φυσικές συνθήκες. Κι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια της ντομάτας Μπορούμε να καλλιεργήσουμε ντομάτες, μαζί με πιπεριές και μελιτζάνες σε δέντρο! Το σολανόδεντρο είναι ένα άγριο δέντρο που είναι γνωστό και ως αγριοντοματιά ή αγριομελιτζανιά και χρησιμοποιείται ως βάση για να μπολιάσουμε πάνω του φυτά ντομάτας, πιπεριάς και μελιτζάνας, τα οποία αναπτύσσονται κανονικά και μας δίνουν πλούσια καρποφορία. Το σολανόδεντρο είναι πολυετές φυτό που επιβιώνει και τον χειμώνα, έχει δυνατούς βλαστούς που μπορούν να υποστηρίξουν μεγαλύτερη καρποφορία και ισχυρό ριζικό σύστημα που το κάνει ανθεκτικό σε μυκητολογικές ασθένειες.
 

 Περισσότερα άρθρα για τη ντομάτα και για καλλιέργεια λαχανικών 
• Σολανόδεντρο, ένα δέντρο που μεγαλώνουν ντομάτες, πιπεριές και μελιτζάνες
• Πώς διατηρούμε φρέσκα τα λαχανικά για περισσότερες μέρες
• Ντομάτα σε γλάστρα, συμβουλές για φύτευση και καλλιέργεια σε γλάστρα
• Ντοματίνια, 5 μυστικά για να καλλιεργήσουμε νόστιμα ντοματίνια
• Αγγούρι, 7 μυστικά για καλλιέργεια αγγουριού
• Πιπεριά, 8 μυστικά για καλλιέργεια πιπεριάς
• Μελιτζάνα, 5 μυστικά για την καλλιέργεια της μελιτζάνας
• Κολοκύθι, 7 μυστικά για την καλλιέργεια της κολοκυθιάς
• Φασόλια, 8 μυστικά για καλλιέργεια φρέσκου φασολιού
• Αντιμετώπιση της τούτα (Tuta) στις ντομάτες
• Πώς κρατάμε σπόρους ντομάτας
• Ξηρή κορυφή, πώς αντιμετωπίζουμε το μαύρισμα στο κάτω μέρος των καρπών της ντομάτας
• Αντιμετώπιση του ωιδίου σε ντομάτες και πιπεριές
• Εγκαύματα από τον ήλιο σε ντομάτες, πιπεριές και μελιτζάνες
• Πώς χρησιμοποιούμε το θειάφι και τη θειοχαλκίνη στα κηπευτικά