10 μυστικά για την καλλιέργεια της χαρουπιάς

Η χαρουπιά είναι αειθαλές αιωνόβιο δέντρο που αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φυτά του άνυδρου μεσογειακού τοπίου. Διαθέτει πυκνό και γυαλιστερό στρογγυλό φύλλωμα και αναπτύσσεται σε μεγάλο δέντρο που μπορεί να ξεπεράσει τα 10 μέτρα. Η χαρουπιά είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στην ξηρασία και συχνά τη συναντάμε άγρια στην ύπαιθρο να αναπτύσσεται χωρίς καλλιεργητικές φροντίδες. Η χαρουπιά είναι γνωστή και με το όνομα ξυλοκερατιά, καθώς οι καρποί της, τα χαρούπια, έχουν σχήμα που θυμίζει ξύλινο κέρατο. Στην Χίο τη συναντάμε ως κουντουρουδιά, ενώ στην Κύπρο αναφέρεται και ως τερατσιά.

Η καλλιέργεια της χαρουπιάς έχει ως βασικό προϊόν τα χαρούπια, τους καρπούς με την ευχάριστη, γλυκιά γεύση από τα οποία παρασκευάζουμε το χαρουπόμελο και το χαρουπάλευρο. Τα χαρούπια, ήδη από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνται ως φυσικό γλυκαντικό. Τα τελευταία χρόνια, έχει αναθερμανθεί το ενδιαφέρον και συναντάμε πολλά καινούργια προϊόντα με βάση τα χαρούπια, καθώς διαθέτουν σημαντική διατροφική αξία, όντας πλούσια σε σάκχαρα, πρωτεΐνες, βιταμίνες και φυτικές ίνες. Επιπλέον, οι αλεσμένοι καρποί του χαρουπιού αποτελούν εξαιρετική ζωοτροφή, οι σπόροι του χαρουπιού, μετά από επεξεργασία, δίνουν υψηλής ποιότητας ζελατίνη, ενώ το ξύλο της χαρουπιάς προσφέρει εξαιρετική καύσιμη ύλη.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η χαρουπιά είναι ένα δέντρο ιδιαίτερης καλλωπιστικής αξίας που προσφέρει πλούσια σκια όλο το χρόνο χωρίς να έχει σημαντικές απαιτήσεις σε περιποίηση. Για το λόγο αυτό, οι χαρουπιές φυτεύονται σε δρόμους, σε πεζοδρόμια, σε κήπους, σε πλατείες και σε πάρκα. Ας δούμε αναλυτικά τι φροντίδα χρειάζεται η χαρουπιά για να αναπτυχθεί σε μεγάλο δέντρο με πλούσιο φύλλωμα και σημαντική παραγωγή χαρουπιών.

Η χαρουπιά είναι δίοικο φυτό, δηλαδή υπάρχουν δέντρα χαρουπιάς που φέρουν μόνο αρσενικά άνθη και είναι άκαρπα, ενώ υπάρχουν και δέντρα χαρουπιάς που φέρουν θηλυκά άνθη που δίνουν καρπούς. H επικονίαση της χαρουπιάς γίνεται με τις μέλισσες και με τον άνεμο. Οι ποικιλίες χαρουπιάς διακρίνονται κυρίως σε 2 κατηγορίες:

– Ποικιλίες άγριας χαρουπιάς

Υπάρχουν άγριες ποικιλίες χαρουπιάς που είναι συνήθως αυτοφυείς, είναι πιο πρώιμες και δίνουν μικρότερου μεγέθους καρπούς που δεν αξιοποιούνται. Οι άγριες ποικιλίες χαρουπιάς χρησιμοποιούνται είτε για καλλωπιστική χρήση ή για υποκείμενα των ήμερων ποικιλιών χαρουπιάς.

– Ήμερες ποικιλίες χαρουπιάς

Οι ήμερες ποικιλίες χαρουπιάς διακρίνονται για τους μεγάλου μεγέθους καρπούς που έχουν γλυκιά σακχαρώδη γεύση και προορίζονται τόσο για ζωοτροφή, όσο και για ανθρώπινη κατανάλωση. Υπάρχουν πολλές αξιόλογες ποικιλίες χαρουπιάς με προέλευση τη Χίο, τη Σάμο, την Κρήτη και την Κύπρο, καθώς επίσης εισαγόμενες ισπανικές, ιταλικές και αμερικάνικες ποικιλίες. Οι ήμερες ποικιλίες εμβολιάζονται πάνω σε άγριες ποικιλίες χαρουπιάς για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και πλουσιότερη παραγωγή χαρουπιών.

Η χαρουπιά ευδοκιμεί σε ξηροθερμικές συνθήκες χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία λόγω του ανεπτυγμένου ριζικού συστήματος. Είναι ανθεκτική τόσο στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, ενώ είναι σχετικά ανθεκτική και στον παγετό. Επιπλέον, μπορεί να φυτευθεί και σε παραθαλάσσιες περιοχές, καθώς αντέχει στην αλατότητα. Τη συναντήσουμε σε όλους τους τύπους εδαφών, ακόμα και σε ξηρά άγονα πετρώδη ασβεστολιθικά εδάφη.

Κατάλληλη εποχή για την φύτευση νεαρών δέντρων χαρουπιάς είναι στις αρχές της άνοιξης, αφού περάσουν οι παγωνιές του χειμώνα. Ανοίγουμε λάκους διαμέτρου και βάθους 40×40 εκατοστών και στη συνέχεια φυτεύουμε τις χαρουπιές σε αποστάσεις 8-10 μέτρων μεταξύ των θέσεων και των γραμμών φύτευσης. Για να εξασφαλίσουμε καλύτερη επικονίαση στην καλλιέργεια της χαρουπιάς, φροντίζουμε να φυτεύουμε ένα αρσενικό δέντρο χαρουπιάς κάθε 9 θηλυκά δέντρα χαρουπιάς. Όπως σε όλα τα αειθαλή καρποφόρα δέντρα, φυτεύουμε τις χαρουπιές οπωσδήποτε με μπαλα χώματος και προσέχουμε να μη σπάμε τα λεπτά ριζίδια κατά την φύτευση.

Η χαρουπιά έχει πολύ μικρές απαιτήσεις σε νερό και θεωρείται ξηρική καλλιέργεια. Για τη μεγαλύτερη περίοδο του χρόνου δεν χρειάζεται , καθώς έχει πολύ δυνατό ριζικό σύστημα, ενώ τα φύλλα της διαθέτουν μία κηρώδη επικάλυψη που περιορίζει τις απώλειες σε νερό λόγω διαπνοής. Μόνο τη ζεστή περίοδο του καλοκαιριού, συνιστούμε να γίνονται 2-3 ποτίσματα στη χαρουπιά για να τη βοηθήσουμε να έχει καλύτερη ανάπτυξη και καρποφορία. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι το υπερβολικό πότισμα σε νεαρά δενδύλλια χαρουπιάς, μπορεί να προκαλέσει μαυρίσματα στα φύλλα ή σαπίσματα στις ρίζες και πρέπει να αποφεύγεται.

Η χαρουπιά έχει μικρές απαιτήσεις σε , ακόμα και όταν είναι φυτεμένη σε άγονα εδάφη. Αν και αρκετοί καλλιεργητές χαρουπιάς δεν βάζουν καθόλου λίπασμα, η προσθήκη πλήρους βιολογικού λιπάσματος με υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο στα τέλη του χειμώνα, βοηθά την ανάπτυξη του φυλώματος και την αύξηση της παραγωγής. Συμπληρωματικά, στις καλλιέργειες χαρουπιάς μπορεί να γίνει με υγρό , κατά την περίοδο ανάπτυξης των καρπών. Σε δέντρα χαρουπιάς που έχουμε για καλλωπιστική χρήση προτιμούμε να προσθέτουμε πλήρες κοκκώδες λίπασμα στις αρχές της άνοιξης και στις αρχές του φθινοπώρου.

Η χαρουπιά είναι πολύ ανθεκτική σε προσβολές από έντομα και ασθένειες και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι χαρουπιές μπορεί να προσβληθούν από ένα είδος πεταλούδας (Myelois ceratoniae), από τον αλευρώδη και από κοκκοειδή (λεκάνιο). Ωστόσο, ο πιο σημαντικός εχθρός των καλλιεργειών της χαρουπιάς είναι τα ποντίκια. Τα ποντίκια απολαμβάνουν τα χαρούπια ως ιδιαίτερα ελκυστική τροφή και επιπλέον προκαλούν σοβαρές ζημιές στα δέντρα χαρουπιάς κατά τη ζεστή περίοδο του καλοκαιριού, καθώς ξύνουν τον φλοιό του κορμού για να αναζητήσουν νερό.

Το κλάδεμα της χαρουπιάς γίνεται στα τέλη του χειμώνα και διαχωρίζεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης στα νεαρά δέντρα και κλάδεμα καρποφορίας στα ενήλικα δέντρα.

– Κλάδεμα διαμόρφωσης της χαρουπιάς

Το κλάδεμα διαμόρφωσης γίνεται στα νεαρά δενδρύλλια χαρουπιάς για να πάρουν το σχήμα τους. Αρχικά, τα πρώτα χρόνια καλλιέργειας, κλαδεύουμε μόνο τις παραφυάδες που βγαίνουν πλευρικα απο την βάση του κορμού. Σταδιακά, όταν τα νεαρά δέντρα χαρουπιάς αρχίζουν να μπαίνουν σε καρποφορία, κλαδεύονται οι κατώτεροι βλαστοί έτσι ώστε η χαρουπιά να διαμορφωθεί σε σχήμα κυπελλοειδές, δηλαδή ένα κεντρικό κορμό ύψους 70-80 εκατοστών και 4-5 βραχίονες που διακλαδίζονται.

– Κλάδεμα καρποφορίας της χαρουπιάς

Το ετήσιο κλάδεμα καρποφορίας της χαρουπιάς πρέπει να είναι ελαφρό και αποσκοπεί στη διατήρηση του σχήματος του δένδρου και στην ανάπτυξη νέας βλάστησης. Παράλληλα, αφαιρούμε ξερούς και συμπλεκόμενους κλάδους για να βελτιωθεί ο φωτισμός και ο αερισμός στο εσωτερικό του δέντρου της χαρουπιάς. Aποφεύγουμε να κάνουμε βαρύ κλάδεμα, καθώς ευνοείται η εμφάνιση παρενιαυτοφορίας, δηλαδή το φαινόμενο όπου μία καλή παραγωγή χαρουπιών ακολουθείται από μία πολύ μειωμένη ή μηδενική παραγωγή. Είναι σημαντικό μετά το κλάδεμα της χαρουπιας να γίνεται επάλειψη με πάστα κλαδέματος στις τομές για να αποφύγουμε την προσβολή από μυκητολογικές και βακτηριακές ασθένειες.

Μπορούμε να δημιουργήσουμε καινούργια φυτά χαρουπιάς με 4 τρόπους: με σπόρο, με εναέριες καταβολάδες, με φυλλοφόρα και ξυλοποιημένα μοσχεύματα, καθώς επίσης με εμβολιασμό.

α) Πολλαπλασιασμός χαρουπιάς με σπόρο

Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε νέα φυτά χαρουπιάς από σπόρο, μπορούμε να τον φυτέψουμε στις αρχές της άνοιξης. Επειδή ο σπόρος
της χαρουπιάς καθυστερεί αρκετές φορές να φυτρώσει, είναι καλό να βάζουμε τον σπόρο σε νερό για 24 ώρες πριν τον φυτέψουμε ή να ξύσουμε με ένα γυαλόχαρτο το περίβλημα του.

β) Πολλαπλασιασμός χαρουπιάς με εναέριες καταβολάδες

Μπορούμε να δημιουργήσουμε καινούρια φυτά χαρουπιάς με τη μέθοδο των εναέριων καταβολάδων μέσα στην άνοιξη, παίρνοντας ένα βλαστό του φυτού και κάνοντας μία τομή στη μέση του βλαστού για να βγάλει ρίζες. Στη συνέχεια, σε μία σακούλα βάζουμε ή χώμα από τον κήπο μαζί με άμμο σε αναλογία 2:1 και τη δένουμε με τέτοιο τρόπο ώστε το σημείο τομής να είναι μέσα στο χώμα της σακούλας. Ποτίζουμε σταδιακά για να βγάλει ρίζες ο βλαστός της χαρουπιάς. Μετά από 2 μήνες που θα έχει βλαστήσει, μπορούμε να τον αποκόψουμε από το αρχικό φυτό.

γ) Πολλαπλασιασμός χαρουπιάς με μοσχεύματα

Η μέθοδος γίνεται παίρνοντας ξυλώδη τμήματα βλαστών, μήκους 15-20 εκατοστών, κατά την περίοδο του φθινοπώρου ή μαλακά φυλλοφόρα μοσχεύματα την περίοδο της άνοιξης. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε ορμόνη ριζοβολίας στην βάση του μοσχεύματος για να επιτύχει ο πολλαπλασιασμός. Φυτεύουμε τα μοσχεύματα σε γλάστρες φυτωρίου με μίγμα φυτοχώματος και άμμου σε αναλογία 2:1 και τα αφήνουμε σε δροσερό μέρος για 7-8 εβδομάδες μέχρι να ριζώσουν και τα μεταφυτεύσουμε.

δ) Πολλαπλασιασμός χαρουπιάς με εμβολιασμό

Η χαρουπιά πολλαπλασιάζεται συνήθως με εμβολιασμό στα τέλη της άνοιξης μέσα στον Μάιο. Τα δενδρύλλια χαρουπιάς που έχουν προκύψει από σπόρο, όταν φτάσουν σε ηλικία 3 ετών εμβολιάζονται με την μέθοδο του ενοφθαλμισμού με όρθιο Τ.

Η ωρίμανση των καρπών της χαρουπιάς διαρκεί σχεδόν ένα χρόνο. Ξεκινά το φθινόπωρο που εμφανίζονται τα άνθη μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού της επόμενης χρονιάς που ωριμάζουν οι πρώτοι καρποί. Τα χαρούπια ωριμάζουν και είναι έτοιμα για συγκομιδή όταν ο φλοιός αποκτά το καστανό χαρακτηριστικό χρώμα. Ανάλογα την ποικιλία της χαρουπιάς, οι καρποί ωριμάζουν την περίοδο του φθινοπώρου από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου. Η συγκομιδή των χαρουπιών γίνεται με το χέρι ή μηχανικά με ράβδισμα.

Οι αποξηραμένοι σπόροι της χαρουπιάς, γνωστοί ως κεράτια, στην αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκαν ως μονάδα βάρους για χρυσό, πολύτιμους λίθους και μπαχαρικά. Από εκεί, προέκυψε η σημερινή λέξη “καράτι”.