Καλλιέργεια κρόκου: σαφράν ή ζαφοράς

Μάθετε για την καλλιέργεια του κρόκου (saffron) και δείτε το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε πρόσφατα για την καλλιέργεια του από τον βοτανολόγο James Wong, γνωστό από την σειρά του με τίτλο Φτιάξτε τα δικά σας φάρμακα από φυτάΠου φυτρώνει
Φυτρώνει πολύ στη Μύκονο, Δήλο, Σύρο, Τήνο, και Νάξο. Άλλοτε φύτρωνε και στον Υμηττό, στους λόφους γύρω στην Ακρόπολη των Αθηνών κ. α. και είναι πολύτιμο φυτό. Στην Ευρώπη πρωτόφεραν το ζαφορά από την Ασία, όπου ομοίως φυτρώνει στα χωράφια.
Καλλιεργείται πολύ στη Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία. Και δίνει μεγάλο κέρδος, γιατί ο ζαφοράς ή σαφράνι πουλιέται ακριβά και η καλλιέργεια του στοιχίζει λίγο. Το μεγαλύτερο έξοδο του είναι τα μεροκάματα που θέλομε κάθε χρόνο για 2-3 σκαλίσματα και για το μάζεμα των λουλουδιών που είναι το εισόδημα του ζαφορά.Τα λουλούδια του κρόκου αλλά είναι θηλυκά και άλλα αρσενικά. Τα θηλυκά έχουν καταμεσής τρεις μακριές κλωστές (παρακλάδια του υπέρου) με μακρουλά, φτενά και κόκκινα κομπάκια (στίγματα) που τις περισσότερες φορές κρέμονται έξω από το λουλούδι. Από τα στίγματα αυτά, που στην Κοζάνη λέγονται κόκκινες γίνες, βγαίνει το χρώμα του ζαφορά. Τα αρσενικά έχουν μονάχα στήμονες (κίτρινες γίνες) που είναι μικρής αξίας γιατί κάνουν δυνατό χρώμα. Ο κρόκος κάνει κρεμμύδι (βολβό) που φυτεύοντας αυγατίζουμε την καλλιέργεια του.Το φυτό αυτό δίνει πλούτο και έπρεπε να καλλιεργούταν στο τόπο μας και περισσότερο στις επαρχίες που έχουν ένα είδος καλλιέργειας και περιμένουν να ζήσουν μονάχα από το εισόδημα της. Αν οι Μωραίτες λ. χ. που καρτερούν να ζήσουν από τη σταφίδα τους καλλιεργούσαν και ζαφορά δε θα πείναγαν σε μια δυστυχή χρονιά ή σε μεγάλη σταφιδική κρίση. Ο ζαφοράς είναι φυτο μεγάλης αξίας, και όμως δεν ξέρουμε να καλλιεργείται άλλου πουθενά εκτός από το χωρίο Κρόκο της Κοζάνης, (άλλοτε Γκόμπλιτσα) σε μικρή έκταση. Στην Κέρκυρα οι νοικοκυράδες μαζί με άλλα τους λουλούδια φυτεύουν σε μερικές γλάστρες και τζαφράνα για να βάφουνε τις λινές ή μπαμπακερές μπόλιες τους (κεφαλομάντηλα) που τις λένε ταρλατένιες.Τι χώματα θέλει
Καλά χώματα για ζαφορά είναι οι κοκκινιές που έχουν ασβέστη και αν έχουν και λίγη άμμο ή χαλίκια είναι πιο καλά. Για να δούμε αν ένα χώμα έχει ασβέστη χύνουμε κατά γης λίγο δυνατό ξύδι και κατά τον αφρό που θα κάνει θα καταλάβουμε αν έχει πολύ ή λίγο ασβέστη. Εκτός από τον ασβέστη πρέπει τα χώματα τους να είναι μπόσικα και το χωράφι μεσημβρινό και λίγο κατηφορικό για να στραγγίζουν τα νερά της βροχής.Πρέπει πολύ να προσέχουμε καλλιεργώντας κρόκο:

Ετοιμασία χωραφιού – Λίπανση
Το χωράφι που θα φυτέψουμε με ζαφορά το οργώνουμε 3-4 φορές βαθιά, το λιγότερο μια πιθαμή. Το φύτεμα γίνεται από το Μάη ως το Σεπτέμβριο. Στο τελευταίο όργωμα σβαρνίζουμε καλά το χωράφι και το χωρίζουμε σε βραγιές (πρασιές) δίνοντας σε κάθε μία φάρδος 1.20 – 1.50 μ. και μάκρος 8 – 22 μέτρα ή λιγότερο σαν τύχει να είναι στενόμακρο το χωράφι. Κατά μήκος καταμεσής κάθε βραγιάς φτιάχνουμε δρομάκι, μισή πιθαμή φαρδύ, για να πατάει ο εργάτης το ένα πόδι του απάνω σε αυτό και το άλλο στο σαμάρι (τοίχο) της βραγιάς όταν θα σκαλίσει ή βοτανίσει τα φυτά ή θα μαζέψει τα λουλούδια του κρόκου. Έτσι δεν μπορεί να κάνει ζημιά στα φυτά ή στα λουλούδια που εύκολα χαλούν και πρέπει να τα προσέχουμε.Τις βραγιές αυτές κοπρίζουμε σκορπίζοντας σε κάθε στρέμμα 1.500 οκ. χωνεμένη κοπριά και 25 οκ. χημικό λίπασμα 0 – 12 – 6 που σπέρνουμε επάνω σε αυτή. Η λίπανση αυτή έχει δύναμη για 3 χρόνια. Όταν δεν έχουμε χωνεμένη κοπριά ρίχνουμε χημικό λίπασμα 5 – 8 – 8, 40 οκάδες στο στρέμμα.Και όταν δεν έχουμε ούτε χημικό λίπασμα είναι πιό συμφέρον να αφήσουμε ακόπριστες τις βραγιές παρά να ρίξουμε αχώνευτη κοπριά που βοηθάει την αρρώστια.Φύτεμα κρόκου
Τελειώνοντας το φούσκισμα των παρτεριών αρχίζουμε τον Μάιο ή Αύγουστο το φύτεμα. Δύο εργάτες μπαίνουν στη βραγιά. Ο ένας ανοίγει με αξίνα αυλάκι 15 – 18 πόντους βαθύ και ο άλλος τοποθετεί κάθε 4 δάκτυλα, από ένα κρεμμυδάκι ζαφορά που φέρνει μαζί του σε ξέβαθο καλαθάκι.
Δίπλα στο πρώτο αυλάκι και σε απόσταση 16 πόντους ανοίγει πάλι ο ίδιος δεύτερο αυλάκι σκεπάζοντας με το χώμα του το πρώτο και ο άλλος φυτεύει το ζαφορά. Έτσι δουλεύουν και οι δύο ώσπου να φυτέψουν όλο το χωράφι. Τη δουλειά αυτή την κάνουνε με φτηνότερο μεροδούλι παιδιά ή γυναίκες γιατί δεν είναι πολύ κοπιαστική.Ύστερα από το φύτεμα και ώσπου να ανθίσει ο ζαφοράς και μαζέψουν τα λουλούδια του, του κάνουν 2 – 3 σκαλίσματα. Τα σκαλίσματα αυτά, πρέπει να γίνονται με επιτηδειότητα για να μην κόβονται τα μάτια του ζαφορά που είναι στη βλάστηση τους. Για αυτό εμπιστεύονται τα σκαλίσματα σε γυναίκες που φυσικά είναι πιο προσεχτικές και πιο υπομονητικές από τους άνδρες. Τα 2 – 3 αυτά σκαλίσματα τα κάνουνε κάθε χρόνο και κάθε 3 χρόνια φουσκίζουνε το ζαφορά, υστέρα από το μάζεμα των λουλουδιών, ρίχνοντας 1500 οκ. το στρέμμα κοπριά χωνεμένη καλά και 25 οκ. χημικό λίπασμα 0 – 12 – 6.Στην Κοζάνη φυτεύουν τον κρόκο παιδιά και γυναίκες, από το Μάιο έως τον Ιούλιο και όλο τον Αύγουστο, σε χωράφι βαθιά σκαμμένο 2 – 3 φορές. Στο χωράφι αυτό που πρέπει να είναι δυνατό, ανοίγουν βαθιά αυλάκια ίσαμε 30 πόντους και σε απόσταση 30 πόντους και σ’ αυτά τον φυτεύουν κάθε 15 – 20 πόντους. Και τα γεμίζουν με το ίδιο τους χώμα. Ύστερα κάνουν κάθε χρόνο 3 – 4 ξέβαθα οργώματα σ’ όλο το χωράφι από τον Μάη ως τον Ιούλιο κι’ όλο τον Αύγουστο.Έτσι, οι Κοζανίτες κατορθώνουν να σπέρνουν στο ίδιο χωράφι σιτάρι, κριθάρι, βρόμη ή σίκαλη, επειδή το αλέτρι που θα το οργώσουν δεν πάει τόσο βαθιά για να ξεριζώσει ή χαλάσει με το υνί του το ζαφορά. Καλύτερα όμως θα ήταν να έσπερναν ξερικά καλοκαιρινά, δηλαδή κουκιά, βίκο για να λιπάνουν το ζαφορά με το άζωτο που θα δώσουν τα φυτά αυτά και θα πάρουν και εισόδημα. Όταν σπέρνουμε τέτοια φυτά για να λιπάνουμε το χωράφι πρέπει να συμπληρώνουμε τη λίπανσή τους με χημικό λίπασμα 0 – 12 – 6. Για να φυτέψουμε ένα στρέμμα ζαφορά θέλομε 120 οκ. κρεμμύδια, (βολβούς), όταν είναι ψιλά και 180 οκάδες εάν είναι χοντρούτσικα.Κοκκάρι ζαφοράΤο κρεμμύδι του κρόκου είναι πολύ ψιλό και χρειάζονται χιλιάδες τέτοια για να φυτευτεί ένα στρέμμα. Κι’ όμως εύκολα μπορούμε να τα έχουμε βγάζοντας τα παρακρέμμυδα του.
Έτσι κάνοντας έχουμε από τον πρώτο χρόνο εισόδημα. Σε περίσταση όμως που δεν καλλιεργείται σ’ ένα τόπο και θέλουμε να τον καλλιεργήσουμε φέρνουμε (Αύγουστο – Σεπτέμβριο) από τη Νάξο ή την Μύκονο κάμποσο ζαφορά και τον φυτεύουμε σε βραγιές που σκάψαμε καλά και φουσκίσαμε με πολύ χωνεμένη κοπριά. Ύστερα από 1 – 2 μήνες (Οκτώβριο – Νοέμβριο) ο ζαφοράς αυτός θα ανθίσει και τον Απρίλιο Μάιο ο σπόρος του είναι ώριμος. Τότε τον μαζεύουμε, τον σιγουρεύουμε σε μέρος που να έχει αέρα. Και τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο διαλέγουμε μια βραγιά, τη σκάβουμε βαθιά ίσαμε μισό μέτρο, τη φουσκίζουμε με καλά χωνεμένη κοπριά, την ισιώνουμε με τσουγκράνα και σπέρνουμε το σπόρο σκεπάζοντας τον ίσα με ενάμιση δάκτυλο με κοπρόχωμα και αμέσως καταβρέχουμε την βραγιά χύνοντας ανάλογο νερό με ποτιστήρι με ψιλές τρύπες.Το πότισμα αυτό το κάνουμε κάθε 2 – 3 ημέρες ώσπου να φυτρώσει. Ύστερα το αργεύουμε και κάνουμε αλαφρά σκαλίσματα και για να ευκολύνουμε την ανάπτυξη του μικρού ζαφορά χαλούμε τα χόρτα και την πέτσα που πάντα κάνει το χώμα με το πότισμα. Στη βραγιά αυτή μένει δύο χρόνια και τον τρίτο χρόνο τον βγάζουν Μάιο – Ιούνιο.
Έτσι με μικρά έξοδα κάνουμε όσο κοκκάρι μας χρειάζεται για φύτεμα, φτάνει να έχουμε λίγη υπομονή.
Όταν κάνουμε ζαφορά με κοκκάρι παίρνουμε λίγα λουλούδια την πρώτη χρονιά. Η σοδειά του αρχίζει από το δεύτερο χρόνο και γίνεται περισσότερη χρόνο με το χρόνο.Μάζεμα των λουλουδιών του κρόκουΓίνεται τον Οκτώβριο που ανθίζει ο ζαφοράς. Τότε παιδιά η γυναίκες κόβουν τα λουλούδια του με τα δάκτυλα του δεξιού χεριού αφήνοντας απάνω στο φυτό τα τριγύρω πράσινα φυλλαράκια του λουλουδιού που λέγονται από τους γεωργούς λέπια.
Το μάζεμα το κάνουν από της 10 το πρωί ως της 4 το απομεσήμερο. Και μαζεύοντας τα λουλούδια τα απιθώνουν σε ξέβαθο πανέρι γιατί σε βαθύ εύκολα ανάβουν και χαλούν. Γεμίζοντας τα πανέρια τα πηγαίνουν στο σπίτι όπου μαδούν τα στίγματα (γίνες) έτσι: με το αριστερό χέρι παίρνουν ένα ένα λουλούδι και το ζουλίζουν λίγο και με το δεξί πιάνουνε τα στίγματα, τα κόβουν με το νύχι και τα ρίχνουν σε ξέβαθο πανέρι. Η δουλειά αυτή πρέπει να γίνεται γρήγορα γιατί τα λουλούδια χαλάνε εύκολα. Μία εργάτρια, όταν εργαστεί καλά, μπορεί σε 8 ώρες να βγάλει μισή οκά στίγματα.Τα στίγματα αυτά ξηραίνουν αμέσως σε δωμάτιο αεριζόμενο και σε καλαμωτές απλωμένα. Στον ήλιο μπορεί επίσης να ξεραθούν, μα αδυνατίζει το χρώμα τους και πέφτει ή εμπορική αξία τους. Αν τύχει καμία χρονιά να έχουμε υγρασία από συχνές βροχές και νοτιάδες και δεν μπορούμε να τα ξεράνουμε σε κάμαρη τα ξεραίνομε από πάνω σε χόβολη, απλωμένα σε καλαμωτή. Τα ξηραμένα στίγματα τα σιγουρεύουν σε ξύλινα κουτιά 1 – 2 οκάδων ντυμένα από μέσα με άσπρο χαρτί.
Πέντε οκ. χλωρά στίγματα κάνουν μια οκά ξηρά. Στην Ισπανία, όπου ο ζαφοράς καλλιεργείται συστηματικά, ένα στρέμμα δίνει 4 – 5 οκ. στίγματα.Στην Κοζάνη μαζεύουν τα λουλούδια του σαφράν παιδιά ή γυναίκες και τα φέρνουνε στο σπίτι, όπου, αφού τα μαδήσουν απάνω σε τραπέζι στρωμένα με μάλλινο άγανο πανί, τα ξανεμίζουν κάνοντας αέρα με χαρτόνι ή με κόσκινο για βεντάλια. Έτσι παίρνει ο αέρας τα φύλλα των λουλουδιών (πέταλα) και μένουν γαντζωμένα στο μάλλινο τα στίγματα. Ύστερα τα παίρνουν από εκεί και αφού τα ξεράνουν καλά μέσα σε κάμαρη, τα βάζουν σε καθαρές σακούλες και τα κρεμάνε σε μέρος ξηρό και πριν τα πουλήσουν ξεχωρίζουν τις κόκκινες από τις κίτρινες γίνες, γιατί έχουν διαφορά στην τιμή. Οι κόκκινες είναι ακριβότερες. Στην Κοζάνη ο ζαφοράς δίνει το στρέμμα 1 ½ – 2 οκ. ξηραμένα στίγματα.Πηγές: http://en.wikipedia.org/wiki/Saffron
23 Πλουτοφόρα φυτά – Αλέξανδρου Ν. Γεωργακόπουλου – Εν Αθήναις 1930