Σχεδιάστε το δικό σας λαχανόκηπο

H καλλιέργεια της γης για αυτοκατανάλωση είναι το αρχικό στάδιο που πέρασε εξελικτικά η γεωργία, μέχρι να φτάσει στις σημερινές εντατικοποιημένες μορφές καλλιέργειας και παραγωγής γεωργικών προϊόντων. Mε την καλλιέργεια του λαχανόκηπου η κάθε οικογένεια, και όχι μόνο, μπορεί να εξασφαλίσει όλα σχεδόν τα λαχανικά της χρονιάς και να έχει εκτός από το οικονομικό όφελος (το οποίο τις περισσότερες φορές είναι υπό αμφισβήτηση) και οικολογικό όφελος (διότι καταρχήν ξέρει τι καταναλώνει, ενώ παράλληλα δεν επιβαρύνεται το περιβάλλον με τα περιττά αγροχημικά).

Όφελος είναι και η σωματική άσκηση η οποία διατηρεί τους ασχολούμενους σε μια άριστη φυσική κατάσταση, απομακρύνοντας το άγχος της καθημερινής ρουτίνας της μεγαλούπολης. Παρατηρούμε, δηλαδή, με την παραγωγή για αυτοκατανάλωση, την ανεξαρτητοποίηση των ανθρώπων από τους επαγγελματίες γεωργούς. Eίναι μια συνειδητή επιστροφή στις ρίζες, όσο αναχρονιστικό, ρομαντικό ή πραγματικό μπορεί να ακούγεται αυτό.

H θέση του λαχανόκηπου

H εκλογή της τοποθεσίας που θα εγκατασταθεί ο οικογενειακός λαχανόκηπος έχει πρωταρχική σημασία. Παρόλο που συνήθως δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για την εκλογή αυτή, θα πρέπει να εξαντλείται κάθε δυνατότητα για να βρίσκεται κατάλληλος χώρος όσο το δυνατόν πιο κοντά στο σπίτι, γιατί έτσι, η οικογένεια θα μπορεί να ασχολείται περισσότερο χρόνο με την καλλιέργεια του κήπου της και η νοικοκυρά με μεγαλύτερη ευκολία θα μαζεύει και θα αξιοποιεί τα προϊόντα του.

Hλιακό φως

Tα λαχανικά δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν εκεί που δεν υπάρχει άφθονο ηλιακό φως. Σε τοποθεσίες που σκιάζονται πρέπει να αποφεύγεται η εγκατάσταση του λαχανόκηπου. Δεν έχουν βέβαια όλα τα λαχανικά τις ίδιες απαιτήσεις σε φως. Aυτά που καλλιεργούνται για το φύλλωμα τους (μαρούλια, σέσκουλα κλπ.) μπορούν να ευδοκιμήσουν αν τα βλέπει ο ήλιος όχι λιγότερο από τρεις (3) ώρες την ημέρα. Tα λαχανικά που καλλιεργούνται για το ρίζωμά τους ή έχουν ριζωματώδη ρίζα (καρότα, παντζάρια, σπανάκια κλπ.) είναι κάπως πιο ανθεκτικά στην ελαφριά σκίαση, δεν μπορούν να στερηθούν τελείως το ηλιακό φως.

Γι αυτούς ακριβώς του λόγους, θα πρέπει να αποφεύγεται η καλλιέργεια των λαχανικών κάτω από μεγάλα δέντρα ή στη βορινή πλευρά των κτιρίων (ιδιαίτερα αυτών που έχουν κάποιο σχετικά μεγάλο ύψος).

Έδαφος στο λαχανόκηπο

Για τη γρήγορη και καλή ανάπτυξη των φυτών και γενικά για την εξασφάλιση πλούσιας και άριστης παραγωγής, το έδαφος θα πρέπει να είναι κατά το δυνατόν, ισοπεδωμένο, βαθύ, γόνιμο, απαλλαγμένο από πέτρες και άλλα άχρηστα υλικά, στραγγερό και ευκολοδούλευτο.

Όταν σε κάτι από αυτά υστερεί, θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες επεμβάσεις για τη βελτίωση του (αφαίρεση άχρηστων υλικών, αντικατάσταση ακατάλληλου χώματος ή μετάπλαση του, ισοπέδωση, προσθήκη κοπριάς και χημικών λιπασμάτων, εγκατάστασης δικτύων αποστράγγισης κλπ.)

Nερό (άρδευση) στο λαχανόκηπο

Tα λαχανικά απαιτούν νερό καλής ποιότητας. Oι ανάγκες σε νερό δεν είναι ίδιες για όλα τα λαχανικά. Γενικά όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην πιο κρίσιμη περίοδο, δηλαδή στους πιο ζεστούς μήνες (Iούλιο-Aύγουστο) κάθε φύλλο θέλει 2-3 λίτρα νερού την ημέρα. Για παράδειγμα σε έναν λαχανόκηπο έκτασης 1.000 τετραγωνικών μέτρων που καλύπτονται με 2.000 φυτά, οι ημερήσιες ανάγκες σε νερό είναι 4-6 κυβικά μέτρα.

O καλύτερος τρόπος ποτίσματος για τα περισσότερα λαχανικά, είναι να δίνεται το νερό που χρειάζεται καθημερινά με το σύστημα των σταγόνων. όταν αυτό δεν είναι εφικτό να γίνει ή υπάρχουν ιδιαίτεροι λόγοι για ορισμένα είδη λαχανικών, τότε υπολογίζεται πολλαπλάσια ποσότητα νερού, που αντιστοιχεί για όσες ημέρες πέρασαν από το προηγούμενο πότισμα.

Σε περίπτωση που υπάρχει ανεπάρκεια νερού, θα πρέπει το λιγοστό νερό να αξιοποιείται όσο το δυνατόν καλύτερα και να λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα για την συγκράτησή του στο έδαφος και φυσικά να είναι διαθέσιμο στα φυτά (σκαλίσματα, εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία, κάλυψη με πλαστικά, άχυρα και άλλα, για την καταπολέμηση των ζιζανίων κλπ). Όταν βέβαια δεν υπάρχει καθόλου διαθέσιμο νερό, μπορούν να καλλιεργηθούν τα λαχανικά κατά την περίοδο των βροχών (φθινόπωρο -χειμώνα- άνοιξη).

Λίπανση λαχανόκηπου

O λαχανόκηπος για να συνεχίσει να δίνει πλούσια και καλής ποιότητας παραγωγή, πρέπει να λιπαίνεται σωστά. Θεωρητικά θα πρέπει να αναπληρώνεται κάθε απώλεια σε οργανική ουσία και σε λιπαντικά στοιχεία για να ικανοποιούνται οι σχετικές απαιτήσεις των φυτών που καλλιεργούνται.

Για όσους δεν έχουν τη δυνατότητα ή τα μέσα να προσδιορίσουν με ακρίβεια τις ποσότητες λιπασμάτων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν, θα μπορούν να επιτυγχάνουν ικανοποιητικά αποτελέσματα σε έναν πολύ εντατικά καλλιεργούμενο λαχανόκηπο 1.000 τετραγωνικών μέτρων, προσθέτοντας στη διάρκεια του έτους πάνω από 5 τόνους καλοχωνεμένης κοπριάς και γύρω στα 500 κιλά χημικού λιπάσματος με ίση αντιστοιχία των τριών βασικών στοιχείων: Aζώτου (N) Φωσφόρου (P) Kαλίου (K).

Έκταση – Σχεδιασμός – Eγκατάσταση

Yπολογίζεται ότι έκταση 1.000 τετραγωνικών μέτρων λαχανόκηπου περίπου, επαρκεί για να εξασφαλίζονται όλα τα λαχανικά που μπορούν να καταναλωθούν από μια τετραμελή οικογένεια το χρόνο.

Όμως σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, ο λαχανόκηπος καταλαμβάνει αυτή την έκταση, γιατί οι αστικές οικογένειες δεν διαθέτουν συνήθως επαρκή οικοπεδικό χώρο.

Για να οργανώσουμε έναν ανθρωπίνως τέλειο λαχανόκηπο δεν χρειάζεται, ούτε είναι δυνατόν, να εφαρμοστεί ορισμένο σχέδιο, όπως συμβαίνει στους μεγάλους, εμπορικούς και συστηματικούς λαχανόκηπους.

Η αρμονία του συνόλου με την κατάλληλη φύτευση του κάθε φυτικού είδους στην καλύτερη δυνατή θέση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση ακόμα και για την αισθητική πλευρά της δημιουργίας ενός όμορφα διατεταγμένου οικογενειακού ερασιτεχνικού λαχανόκηπου.
Eνδιαφέροντα σημεία, που πρέπει να ληφθούν υπόψη από την αρχή, είναι τα εξής:

• Eπιλογή και προετοιμασία του εδάφους.
• Eπιλογή των λαχανικών που αρέσουν στην οικογένεια.
• Προγραμματισμός και διαδοχή των φυτεύσεων ή σπόρων, ώστε να εξασφαλίζονται λαχανικά για όλο το έτος.
• Eπιλογή των πιο κατάλληλων και ανθεκτικών στις συνθήκες ασθένειας της περιοχής ποικιλιών.

Πρέπει να ληφθεί ακόμα υπόψη ότι με τον οικογενειακό λαχανόκηπο, επιδιώκεται η καλλιέργεια λαχανικών που χάνουν γρήγορα τη φρεσκάδα τους, που αποδίδουν πολύ, που ωριμάζουν σε λίγο χρόνο και που δεν πιάνουν πολύ χώρο εδάφους, ιδιαίτερα αν ο διαθέσιμος χώρος αποτελεί περιοριστικό παράγοντα.

Που θα καλλιεργήσετε και πως μέσα στο λαχανόκηπο

Έτσι, σε μικρό λαχανόκηπο δεν πρέπει να καλλιεργηθούν πατάτες, καρπούζια, πεπόνια, μπιζέλια, αγγούρια κλπ. γιατί αυτά πιάνουν πολύ χώρο. Πάντως, αν επιμένετε να τα καλλιεργήσετε, τότε καλό είναι η φύτευση ή η σπορά να γίνει σε γραμμές και με διεύθυνση από το βορρά προς το νότο, ώστε να μην σκιάζει η μια γραμμή την άλλη.

Mετά την επιλογή των λαχανοκομικών ειδών και των ποικιλιών, αποφασίζεται η έκταση που θα καλλιεργηθεί από το κάθε είδος, ώστε να εξασφαλίζεται ο κανονικός εφοδιασμός της οικογένειας με λαχανικά.

Eπισημαίνεται ιδιαίτερα η πρωταρχική σημασία που έχει για την επιτυχία του λαχανόκηπου, η επιλογή και χρησιμοποίηση κατάλληλων σπόρων και φυτών, απαλλαγμένων από ασθένειες και ιώσεις και εγγυημένης ποιότητας.

H όλη διαθέσιμη έκταση χωρίζεται σε δύο ή τρία τεμάχια. Στο πρώτο σπέρνονται τα χειμωνιάτικα λαχανικά, π.χ. χλωρά κρεμμύδια, σπανάκια, σκόρδα, μαρούλια, κουκιά, αντίδια, λάχανα κλπ. Στο δεύτερο τα καλοκαιρινά, όπως είναι οι τομάτες, οι πιπεριές, τα φασόλια, τα κολοκυθάκια, οι μελιτζάνες, οι μπάμιες κλπ. και στο τρίτο μέρος του λαχανόκηπου (μπορεί να είναι και οι άκρες του) φυτεύονται τα πολυετή φυτά, όπως είναι οι αγκινάρες, τα σπαράγγια, οι φράουλες κλπ.

Αλλάξτε θέσεις στα λαχανικά

Στα μονοετή φυτά η αλλαγή της θέσης είναι εύκολη και πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο, δηλαδή εκεί που τον ένα χρόνο είναι τα χειμωνιάτικα, τον επόμενο χρόνο να μπαίνουν τα καλοκαιρινά και ταυτόχρονα αλλάζονται οι θέσεις των διάφορων ειδών, οπότε και επιτυγχάνεται μια τέλεια αμειψισπορά, που βοηθά στην καταστροφή και εξαφάνιση τόσο των ζιζανίων όσο και των ασθενειών, που προσβάλουν τα λαχανοκομικά φυτά.

Προστασία του λαχανόκηπου

Όπως είναι φανερό, στα περιορισμένα όρια αυτού του τεύχους, δεν μπορεί να γίνει λεπτομερειακή εξέταση και αντιμετώπιση του μεγάλου αριθμού των εχθρών και των ασθενειών που προσβάλλουν τα διάφορα είδη των φυτών που καλλιεργούνται σε ένα λαχανόκηπο.

Όπως και στα θέματα της ανθρώπινης υγιεινής το προλαμβάνειν είναι κάλλιον του θεραπεύειν, έτσι και στην περίπτωση της προστασίας των φυτών από τα παράσιτα, είναι προτιμότερη η πρόληψη ή η απομάκρυνση των εχθρών και των ασθενειών των φυτών, παρά η αντιμετώπιση τους, όταν έχει πλέον εκδηλωθεί η προσβολή.

Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να σχεδιάζονται και να εφαρμόζονται στο λαχανόκηπο τα ακόλουθα γενικά μέτρα υγιεινής, που βοηθούν αποτελεσματικά στην αποφυγή ή στην ελάττωση ζημιών που προκαλούνται από έντομα, ακάρεα, μύκητες, νηματώδεις, ζιζάνια στα φυτά του λαχανόκηπου, που συνοψίζονται στα παρακάτω.

• Πρέπει να χρησιμοποιείται άριστα κατεργασμένο και απολυμασμένο από εδαφογενείς παθογόνους μικροοργανισμούς έδαφος.
• Πρέπει να χρησιμοποιείται γόνιμο, καλά αποστραγγισμένο και άριστα κατεργασμένο έδαφος.
• Πρέπει να εφαρμόζεται η κατάλληλη για κάθε εποχή του έτους και είδους φυτού λίπανση.
• Πρέπει να εφαρμόζεται η κατάλληλη για την κάθε εποχή του έτους και είδος φυτού άρδευση.
• Πρέπει να φυτεύονται στην κατάλληλη θέση για να μην επηρεάζει η ανάπτυξη του κάθε φυτικού είδους, την ανάπτυξη των άλλων.
• Πρέπει να καλλιεργούνται φυτά που ταιριάζουν στο έδαφος και το κλίμα (ακόμα και στο μικροκλίμα του κήπου) της ευρύτερης περιοχής.
• Πρέπει να απομακρύνονται όλα τα ζιζάνια που αναπτύσσονται μέσα στο χώρο του λαχανόκηπου καθώς και στις παρυφές του, γιατί αποτελούν συνήθεις πηγές πρωτογενών μολυσμάτων (εχθρούς και ασθένειες) στα λαχανικά
• Πρέπει να χρησιμοποιούνται σπόροι που είναι απαλλαγμένοι από φυτικά παράσιτα. Θα πρέπει να προτιμούνται, όπου είναι δυνατόν, εγγυημένοι επώνυμοι σπόροι.
• Πρέπει να φυτεύονται μόνο απαλλαγμένα από ασθένειες φυτά, χωρίς να έχουν εξογκώματα στις ρίζες (συνήθεις προσβολές από νηματώδεις), καρκινώματα στους βλαστούς (συνήθεις προσβολές από ιούς), ή κηλίδες στα φύλλα (συνήθεις προσβολές από μύκητες και έντομα).
• Πρέπει τα φυτικά υπολείμματα του λαχανόκηπου να καταστρέφονται αμέσως μετά τη συγκομιδή της παραγωγής, ιδιαίτερα αν είναι προσβεβλημένα από ασθένειες που προσβάλλουν τα λαχανοκομικά είδη.

Στις δύσκολες εποχές, πάντα οι άνθρωποι επιστρέφουν στη φύση. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο εφικτό, ακόμα και για όσους ζουν σε πόλεις. Τα μπαλκόνια, οι κήποι, ακόμα και οι ταράτσες γίνονται ιδανικά μέρη για να καλλιεργηθούν τα λαχανικά που έχει ανάγκη μια οικογένεια, για να ανταπεξέλθει στις καθημερινές ανάγκες, με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.

Ποιο είναι το καλύτερο έδαφος για λαχανόκηπο

Για να αναπτυχθούν τα λαχανικά, το έδαφος πρέπει να είναι πλούσιο και καλοδουλεμένο, όπου μπορεί να κυκλοφορεί καλά ο αέρας που είναι απαραίτητος για το καλό φύτρωμα των σπόρων. Επίσης σε καλοδουλεμένο έδαφος δεν μένει στάσιμη η υγρασία, αλλά παρασύρεται σε βαθύτερα στρώματα και δεν βλάπτει τα φυτά.

Πρέπει να έχει τέτοια σύσταση που να μπορούμε να το καλλιεργούμε όλες τις εποχές του έτους και ιδίως κατά το φθινόπωρο και το χειμώνα. Τέτοια εδάφη είναι εκείνα που περιλαμβάνουν άμμο και αποσυντεθημένες οργανικές ουσίες (κοπριά). Το αργιλώδες (σφικτό, βαρικό) δεν είναι τόσο κατάλληλο για λαχανικά, ούτε το πολύ αμμώδες. Τα καλύτερα εδάφη είναι τα αργιλο- αμμώδη που περιέχουν ανάλογο ασβέστη.

Χώμα και είδη χώματος

Όπως θα έχετε παρατηρήσει, το έδαφος διαφέρει ως προς το χρώμα του χώματος όχι μόνο από περιοχή σε περιοχή, αλλά, ακόμα και μέσα στα όρια της ίδιας περιοχής. 
Θα έχετε ακούσει τις εκφράσεις «φτωχό» ή «γόνιμο» έδαφος. Κατά κανόνα λοιπόν, το χρώμα του χώματος, δίνει μία πρώτη ένδειξη για το κατά πόσον το έδαφος είναι φτωχό ή πλούσιο σε οργανικά συστατικά τα οποία είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών. Συνήθως το χρώμα του χώματος μπορεί να είναι :
– Σκούρο μαύρο 
– Κοκκινωπό ή προς το κίτρινο, ή
– Καφέ χαλικωτό 
χωρίς βέβαια να αποκλείονται και άλλα εδάφη με διαφορετικό χρώμα.

Ας δούμε κάπως αναλυτικότερα τι σημαίνει πρακτικά το χρώμα του χώματος για την επιτυχία του λαχανόκηπού σας.

Σκούρο μαύρο χώμα: Αν το τμήμα του εδάφους που προορίζετε για λαχανόκηπο, έχει σκούρο μαύρο χώμα, τότε είστε τυχεροί, γιατί το χρώμα του δηλώνει ότι είναι μάλλον πλούσιο σε οργανικά συστατικά και επομένως θα ευνοήσει καλλίτερα την ανάπτυξη των λαχανικών σας. Σκάψτε σε 2-3 σημεία σε βάθος 20-30 εκατοστά. Αν βρείτε από κάτω κόκκινο χώμα, τότε είστε διπλά τυχεροί, επειδή το κοκκινόχωμα ευνοεί την κατακράτηση υγρασίας και στεγνώνει κάπως πιο δύσκολα, με αποτέλεσμα τα φυτά σας να έχουν ένα σχεδόν ιδανικό έδαφος για την ανάπτυξή τους. Όχι πώς ένα τέτοιο χώμα δεν έχει απαιτήσεις λίπανσης. Απλά, δείχνει ότι το έδαφος δεν είναι φτωχό σε συστατικά που θεωρούνται απαραίτητα για την γονιμότητά του.

Κοκκινόχωμα ή κιτρινωπό: Ένα τέτοιο έδαφος, επιφανειακά, στερείται των θρεπτικών συστατικών που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη λαχανικών. Μπορεί να είναι κατάλληλο για πολυετή φυτά (δέντρα) με βαθιές ρίζες, αλλά μάλλον δεν είναι τόσο κατάλληλο για λαχανικά τα οποία έχουν επιφανειακό ριζικό σύστημα. Αν διαθέτετε τέτοιο έδαφος, μην απογοητεύεστε. Μπορείτε να το προετοιμάσετε έτσι, ώστε να γίνει κατάλληλο για λαχανικά. Απλώς θα χρειαστείτε περισσότερη οργανική ουσία (κοπριά ή άλλα οργανικά συστατικά όπως φύλλα) για να το εμπλουτίσετε. Μερικά κοκκινοχώματα, λόγω της σύστασής τους, δεν απορροφούν εύκολα την κοπριά ή το κομπόστ. Για να το διαπιστώσετε αυτό, μπορείτε να κάνετε την εξής δοκιμή. Σκορπίστε σε ένα σημείο του εδάφους μία ποσότητα κοπριάς, ανακατέψτε την καλά με το χώμα και ποτίστε. Επαναλάβετε τα ποτίσματα σαν να είχατε φυτέψει το μέρος. Μετά από 10-15 ημέρες, θα πρέπει η κοπριά και το χώμα να έχουν γίνει μία ομοιόμορφη μάζα και να μην ξεχωρίζουν. Αν όμως η κοπριά εξακολουθεί να ξεχωρίζει εμφανώς από το χώμα ή έχει εξαφανιστεί εντελώς, αυτό σημαίνει ότι το χώμα σας χρειάζεται αρκετά μεγαλύτερες ποσότητες οργανικών συστατικών (κοπριάς) για να ισορροπήσει.

Καφέ χαλικωτό: Αν δεν έχετε άλλο χώρο, θα πρέπει να μπείτε στο έξοδο να απομακρύνετε σε αρκετό βάθος το χώμα και να το αντικαταστήσετε με άλλο, κατάλληλο για λαχανικά. 

Εν κατακλείδι, για να διαπιστώσετε αν ένα χώμα είναι γόνιμο, ρίξτε μια ματιά στα ζιζάνια. Αν είναι εύρωστα και θαλερά, αυτό είναι καλό σημάδι. Σε ένα έδαφος που τα ζιζάνια αναπτύσσονται καλά, είναι βέβαιο ότι το ίδιο θα συμβεί και με τα λαχανικά σας, αφού προηγουμένως μάθετε στα ζιζάνια ποιος κάνει κουμάντο στο συγκεκριμένο μέρος.
  

Προετοιμασία εδάφους- Λίπανση

Η προετοιμασία του εδάφους που θα φιλοξενήσει τον λαχανόκηπό σας, αρχίζει κανονικά από το Φθινόπωρο και περιλαμβάνει :
– Βαθύ σκάψιμο και λίπανση το Φθινόπωρο.
– Ελαφρύ σκάψιμο τον Φεβρουάριο.

Μη σας πτοήσει το βαθύ σκάψιμο. Εννοούμε τόσο βαθύ, όσο μπορεί να εισχωρήσει στο έδαφος η τσάπα σας. Φροντίστε να αναποδογυρίζετε τις μπάλες του χώματος που ανασηκώνει η τσάπα σας, ώστε οι ρίζες των ζιζανίων να είναι προς τα πάνω και να εκτίθενται στο φως και τον αέρα. Έτσι, τα ζιζάνια θα ξεραθούν ευκολότερα ενώ τα κλαδιά τους θα θαφτούν κάτω από το χώμα, θα σαπίσουν και θα σχηματίσουν οργανική ουσία χρήσιμη για τα λαχανικά σας. Μην διαλύετε τις μπάλες και μην ισοπεδώσετε το μέρος μετά το φθινοπωρινό σκάψιμο. Οι βροχές του χειμώνα και ο πάγος, θα θρυμματίσουν το χώμα και θα το κάνουν ανάλαφρο. Απομακρύνετε μόνο τα πολυετή ζιζάνια που ενδεχομένως υπάρχουν και αφήστε τα μονοετή να θαφτούν. Στην συνέχεια ρίξτε άφθονη κοπριά ή κομπόστ. 

Τον Φεβρουάριο, ξανασκάψτε το μέρος πιο ελαφρά, αλλά περισσότερο επιμελημένα ώστε να ενσωματωθεί τελείως η κοπριά στο έδαφος και απομακρύνετε μόνο τα μεγάλα χόρτα-ζιζάνια που ενδεχομένως έχουν μεγαλώσει στη διάρκεια του χειμώνα.
Πλέον το έδαφος είναι έτοιμο για διαμόρφωση και φύτευση.

Διαμόρφωση εδάφους

Η κύρια εργασία διαμόρφωσης, συνίσταται στην δημιουργία των βραγιών, δηλαδή των τμημάτων που το καθένα τους θα φιλοξενήσει και ένα διαφορετικό είδος λαχανικού. Αυτό δεν είναι πάντα απαραίτητο, γιατί ορισμένα λαχανικά μπορούν να καλλιεργηθούν μαζί στον ίδιο χώρο. Οι βραγιές, έχουν διπλό σκοπό : Διευκολύνουν την πρόσβαση και επιτρέπουν την αποστράγγιση του πλεονάζοντος νερού κατά το πότισμα. Πριν αρχίσετε να διαμορφώνετε τις βραγιές, θα πρέπει να ισοπεδώσετε καλά το χώμα με ένα γράβαλο ή «καλλιεργητή»(2) και να τρίψετε τους χοντρούς σβώλους σε όσο το δυνατόν πιο λεπτά κομμάτια.

Οι βραγιές, διαμορφώνονται δημιουργώντας αυλάκια ή/και διαδρόμους οι οποίοι ορίζουν ταυτόχρονα και το μέγεθος των βραγιών. Δημιουργείστε με αυτό τον τρόπο, τόσες βραγιές όσα και τα είδη των λαχανικών που έχετε αποφασίσει να καλλιεργήσετε. Δεν είναι απαραίτητο όλες οι βραγιές να έχουν το ίδιο μέγεθος. Το μέγεθος κάθε βραγιάς, εξαρτάται από την ποσότητα του λαχανικού που έχετε αποφασίσει να καλλιεργήσετε εκεί. Μέλημά σας κατά τον σχηματισμό των βραγιών θα πρέπει να είναι, η εύκολη πρόσβαση σε όλα τα σημεία του λαχανόκηπου. Καλό είναι, ο προσανατολισμός των βραγιών να γίνεται προς τα νοτιοανατολικά, έτσι ώστε όλα τα λαχανικά σας να δέχονται την ίδια ποσότητα ηλιακού φωτός. Αν το σχήμα του χώρου σας, δεν σας διευκολύνει, προτιμήστε να διαμορφώσετε στενόμακρες βραγιές, για να επιτύχετε σε όλες τον επιθυμητό προσανατολισμό. 

Η λίπανση Οι απαραίτητες τροφές για τα λαχανικά είναι φωσφορικό οξύ, άζωτο, κάλι, ασβέστης, σίδηρος, μαγνήσιο. Το άζωτο συντελεί στο να σχηματίζονται πολλά φύλλα, βλαστοί πράσινοι και τρυφεροί. Ο φώσφορος συντελεί στην πρωϊμότητα, στο να γίνονται οι βλαστοί σκληρότεροι. Το κάλι ή ποτάσα, συντελεί στην κανονική βλάστηση και κάνει τους καρπούς νοστιμότερους. Στην κατηγορία των φυσικών λιπασμάτων συγκαταλέγεται η κοπριά, που είναι και το καλύτερο για λαχανόκηπο, τα χωνεμένα σκουπίδια και τα τσίπουρα, τα εκθλίμματα των σταφυλιών. Χημικά λιπάσματα υπάρχουν απλά και σύνθετα. Οι αναγκαίοι εξωτερικοί παράγοντες για τη βλάστηση των σπόρων είναι: αρκετή υγρασία, ανάλογη θερμοκρασία και αερισμός.

Η υγρασία είναι απαραίτητη και αν δεν υπάρχει αρκετή στο έδαφος, ποτίζουμε μετά τη σπορά. Πολλές φορές όμως πρέπει να ποτίζουμε το έδαφος πριν τη σπορά και όταν είναι νωπό, τότε σπέρνουμε. Τους χονδρούς σπόρους, όπως το φασόλι, τους βάζουμε σε νερό λίγες ώρες να φουσκώσουν και μετά τους σπέρνουμε.

Η θερμοκρασία που απαιτείται είναι ανάλογη του είδους. Για τα λαχανικά που σπέρνονται το φθινόπωρο και το χειμώνα, η κατώτατη θερμοκρασία είναι 2-8 βαθμοί Κελσίου. Για τα υπόλοιπα, η κατώτερη θερμοκρασία είναι 8-12 βαθμοί. Η μέση θερμοκρασία βλάστησης είναι 26-30 βαθμούς Κελσίου.

Ο αέρας. Όταν το έδαφος είναι πολύ υγρό, ο αέρας κυκλοφορεί δύσκολα, βλάπτοντας τη βλάστηση. Επίσης, οι σπόροι πρέπει να καλύπτονται ανάλογα με το μέγεθός τους, οι χονδροί περισσότερο και οι λεπτοί λιγότερο.

Επιλέξτε τα λαχανικά που θέλετε να φυτεύσετε ανάλογα με τις προτιμήσεις σας και την εποχή του έτους

Χειμερινά λαχανικά

ΜΑΡΟΥΛΙ

• Θέση: Ηλιόλουστες αλλά όχι πολύ ζεστές θέσεις
• Εποχή σποράς: Σε σπορίο από τέλος καλοκαιριού μέχρι αρχές άνοιξης
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Από φθινόπωρο μέχρι τέλος χειμώνα. Τα σπορόφυτα πρέπει να έχουν τουλάχιστον 3-4 κανονικά φύλλα.
• Αποστάσεις φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 30-50cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή:25cm
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Συχνό πότισμα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες ώστε τα πρώτα 5-10cm του εδάφους να είναι νωπά. Δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις αρκεί να αφαιρούνται τα ζιζάνια και τα κιτρινισμένα φύλλα.
• Συγκομιδή: 2-5 μήνες μετά τη σπορά ανάλογα με την ποικιλία. Η συγκομιδή γίνεται σταδιακά.

ΣΠΑΝΑΚΙ

• Θέση: Ημισκιά
• Εποχή σποράς: Τέλος Αυγούστου μέχρι και τον Οκτώβριο
• Αποστάσεις σποράς: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 20-30cm. Σε κάθε γραμμή οι σπόροι σπέρνονται ο ένας δίπλα στον άλλο σε βάθος 2cm περίπου.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να είναι τακτικό ώστε τα πρώτα 5-10cm του εδάφους να είναι νωπά. Η αφαίρεση των ζιζανίων είναι αναγκαία.
• Συγκομιδή: 1-3 μήνες μετά τη σπορά. Μπορούν να συγκομίζονται μόνο τα καλά αναπτυγμένα φύλλα και τα φυτά να συνεχίζουν να παράγουν νέα.

ΠΑΝΤΖΑΡΙ

• Θέση: Ηλιόλουστες αλλά όχι πολύ ζεστές θέσεις
• Εποχή σποράς: Φθινόπωρο (Σεπτέμβριο με Νοέμβριο) και τέλη χειμώνα αρχές άνοιξης (Φεβρουάριο με Απρίλιο).
• Αποστάσεις σποράς: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 20-25cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 7-15cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Τακτικό αλλά όχι συχνό πότισμα. Το χώμα πρέπει πρώτα να στεγνώνει επιφανειακά για να δεχτεί νέα άρδευση.
• Συγκομιδή: 2,5 με 5 μήνες μετά τη σπορά ανάλογα με την εποχή σποράς και το επιθυμητό μέγεθος γογγυλόριζας. Όσο πιο μικρές συγκομίζονται οι γογγυλόριζες, τόσο πιο τρυφερές είναι.

ΣΕΣΚΟΥΛΟ

• Θέση: Ηλιόλουστα αλλά δροσερά σημεία
• Εποχή σποράς: Από τέλος Μαρτίου μέχρι τέλος καλοκαιριού
• Αποστάσεις σποράς: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 40cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 30cm. κάθε θέση σπέρνονται 3-4 σπόροι σε βάθος 2 cm. Όταν τα φυτά αποκτήσου 4-5 πραγματικά φύλλα αραιώνονται ώστε σε κάθε θέση να μείνει ένα φυτό.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να είναι συχνό (ανάλογα και με τις καιρικές συνθήκες) με μικρές δόσεις άρδευσης, ώστε το έδαφος να διατηρείται υγρό αλλά όχι με υπερβολική υγρασία. Απαραίτητα είναι τα σκαλίσματα κυρίως για την αντιμετώπιση των ζιζανίων.
• Συγκομιδή: 2 μήνες μετά τη σπορά. Η συγκομηδή ξεκινά αρχικά από τα εξωτερικά φύλλα. Ωστόσο μπορούν να αφαιρεθούν όλα τα φύλλα σε ύψος 2,5cm από το έδαφος, ώστε τα φυτά να δημιουργήσουν νέα φύλλα που θα συγκομισθούν κι αυτά όταν αποκτήσουν το κατάλληλο μέγεθος.

ΛΑΧΑΝΟ

• Θέση: Ηλιόλουστη θέση
• Εποχή σποράς (στο σπορίο ή στις ζεστές περιοχές κατευθείαν στο έδαφος): Ν. Ελλήδα (εκτός από τις ψυχρές περιοχές): φθινόπωρο- χειμώνα. Β. Ελλάδα: Τέλη άνοιξης- αρχές καλοκαιριού.
• Φύτευση σπορόφυτων: 1,5 – 2 μήνες μετά τη σπορά στο σπορείο όταν έχουν αποκτήσει 4-5 πραγματικά φύλλα.
• Αποστάσεις σποράς/φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 60-80cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 40-60cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να εξασφαλίζει ότι το χώμα παραμένει υγρό χωρίς το νερό να λιμνάζει.
• Συγκομιδή: 1,5-4 μήνες μετά τη φύτευση των σπορόφυτων στο λαχανόκηπο. Κατά τη συγκομιδή η κεφαλή πρέπει να έχει το επιθυμητό μέγεθος και να διατηρεί τη συνεκτικότητά της.

ΚΟΥΝΟΥΠΙΔΙ

• Θέση: Ημισκιερές θέσεις
• Εποχή σποράς (στο σπορίο ή στις ζεστές περιοχές κατευθείαν στο έδαφος): Περιοχές με δροσερό καλοκαίρι: στα μέσα της Άνοιξης. Περιοχές με ζεστό καλοκαίρι: από μέσα Αυγούστου μέχρι και τον Σεπτέμβριο.
• Φύτευση σπορόφυτων: 1,5 μήνα μετά τη σπορά στο σπορείο όταν έχουν ύψος 15cm περίπου και 4 πραγματικά φύλλα.
• Αποστάσεις σποράς/ φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 60-90cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 50-70cm
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Χρειάζεται αρκετό πότισμα ώστε το χώμα να είναι πάντα υγρό αλλά όχι υπερβολικά.
• Συγκομιδή: 2,5-8 μήνες μετά τη μεταφύτευση στο λαχανόκηπο. Κατά τη συγκομιδή οι ανθοκεφαλές πρέπει να έχουν το επιθυμητό μέγεθος (15-25cm διάμετρο) και να παραμένουν συνεκτικές και σκληρές.

ΜΠΡΟΚΟΛΟ

• Θέση: Ηλιόλουστα ή ημισκιερά σημεία
• Εποχή σποράς (στο σπορίο ή στις ζεστές περιοχές κατευθείαν στο έδαφος): Τέλη άνοιξης με αρχές καλοκαιριού
• Φύτευση σπορόφυτων: 1 – 1,5 μήνα μετά τη σπορά στο σπορείο όταν έχουν ύψος 15cm περίπου και 4 πραγματικά φύλλα.
• Αποστάσεις σποράς/ φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 40-90cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 20-40cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το χώμα πρέπει να διατηρείται πάντα υγρό χωρίς το νερό να λιμνάζει.
• Συγκομιδή: 2-3 μήνες μετά τη μεταφύτευση στο λαχανόκηπο. Κατά τη συγκομιδή οι ανθοκεφαλές πρέπει να έχουν το επιθυμητό μέγεθος (15cm διάμετρο) και να παραμένουν συνεκτικές.

Καλοκαιρινά λαχανικά

ΚΑΡΠΟΥΖΙ

• Θέση: Ηλιόλουστα σημεία. Να μη σιάζεται από άλλα φυτά.
• Εποχή σποράς: Ν. Ελλάδα αρχές άνοιξης, Β. Ελλάδα Απρίλιο- Μάιο.
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Άνοιξη
• Αποστάσεις σποράς: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 2-4m ανάλογα με την ποικιλία. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 0,5-1,5m. Σε κάθε θέση σπέρνονται 2-3 σπόροι σε βάθος 3-4 cm.   Με την ανάπτυξη των φυτών γίνει αραίωμα ώστε σε κάθε θέση να αναπτυχθεί τελικά ένα φυτό.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Όσο το φυτό αναπτύσσεται και όσο μεγαλώνουν οι καρποί χρειάζεται συχνό (ανά 2 ημέρες ή και συχνότερα) και με αρκετό νερό. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης των καρπουζιών το πότισμα αραιώνει. Η αφαίρεση των ζιζανίων είναι απαραίτητο να γίνεται τακτικά.
• Συγκομιδή: Τα καρπούζια συγκομίζονται όταν ο έλικας έχει ξεραθεί.

ΠΕΠΟΝΙ

• Θέση: Ηλιόλουστα σημεία. Να μη σιάζεται από άλλα φυτά.
• Εποχή σποράς: Ν. Ελλάδα αρχές άνοιξης, Β. Ελλάδα Απρίλιο- Μάιο.
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Άνοιξη
• Αποστάσεις σποράς: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 1,5m. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 0,8-1m. Σε κάθε θέση σπέρνονται 4-5 σπόροι σε βάθος 2-3 cm. Όταν τα φυτά αποκτήσου ύψος 10-20 cm αραιώνονται ώστε σε κάθε θέση να μείνουν 1-2 φυτά.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Τακτικό πότισμα κατά την ανάπτυξη των φυτών (ακόμα και καθημερινό τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού) και αραιό κατά την περίοδο που ωριμάζουν τα πεπόνια.
• Συγκομιδή: Τα πεπόνια συγκομίζονται όταν ο φλοιός τους έχει το χαρακτηριστικό χρώμα της ποικιλίας τους, έχουν αποκτήσει το άρωμά τους και ο βλαστός πάνω στον οποίο αναπτύσσονται έχει αρχίσει να δημιουργεί σκασίματα. Η συχνή απομάκρυνση των ζιζανίων και το προσεκτικό σκάλισμα γύρω από τις ρίζες ευνοούν την παραγωγή.

ΑΓΓΟΥΡΙ

• Θέση: Ηλιόλουστα σημεία. Να μη σιάζεται από άλλα φυτά.
• Εποχή σποράς: Ν. Ελλάδα αρχές άνοιξης, Β. Ελλάδα Απρίλιο- Μάιο.
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Άνοιξη
• Αποστάσεις σποράς: Για φυτά με υποστύλωση απόσταση μεταξύ των γραμμών: 1m, απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή 40-50cm. Για φυτά που θα έρπουν απόσταση μεταξύ των γραμμών: 1m, απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή 75 cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να είναι τακτικό ανά 2-3 μέρες.
• Συγκομιδή: Οι καρποί του αγγουριού συγκομίζονται άγουροι, όταν αποκτήσουν το χαρακτηριστικό μέγεθος της ποικιλίας. Η συγκομιδή γίνεται σταδιακά.

ΚΟΛΟΚΥΘΙ

• Θέση: Ηλιόλουστα σημεία. Να μη σιάζεται από άλλα φυτά.
• Εποχή σποράς: Ν. Ελλάδα αρχές άνοιξης, Β. Ελλάδα Απρίλιο- Μάιο.
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Άνοιξη
• Αποστάσεις σποράς: 50-80 cm επί της γραμμής και 1-1,20 m μεταξύ των γραμμών.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Τακτικό πότισμα ανά 2-3 μέρες ή και συχνότερα.
• Συγκομιδή: Τα κολοκυθάκια μαζεύονται άγουρα, όταν έχουν αποκτήσει το επιθυμητό μέγεθος. Η συγκομιδή γίνεται με μαχαίρι και μαζί με τον καρπό αφαιρείται κι ένα μέρος του ποδίσκου.

ΦΑΣΟΛΑΚΙ

• Θέση: Ηλιόλουστη και ζεστή
• Εποχή σποράς: Μάρτιο- Απρίλιο για φρέσκα ή ξερά φασόλια και Μέσα Ιουλίου μόνο για φρέσκα φασολάκια.
• Σπορά: Η σπορά γίνεται σε ανάχωμα όπου οι σπόροι τοποθετούνται σε βάθος 3-4cm. Σε κάθε θέση σπέρνονται περισσότεροι από 1 σπόροι. Στη συνέχεια τα φυτά αραιώνονται ώστε να αναπτυχθεί 1 σε κάθε θέση. Οι αποστάσεις των γραμμών (αναχωμάτων) εξαρτόνται από την ποικιλία. Για τις νάνες ποικιλίες είναι 50cm και για τις αναρριχόμενες 80cm. Σε κάθε γραμμή οι σπόροι σπέρνονται ανά 25cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα είναι συχνό μέχρι να εμφανιστούν τα άνθη και στη συνέχεια περιορίζεται. Προσεκτικά σκαλίσματα αφού τα φυτά αποκτήσουν ύψος 5-6cm ευνοούν την παραγωγή.
• Συγκομιδή: Ιούνιο με Ιούλιο όταν η σπορά γίνει αρχές άνοιξης και Σεπτέμβριο όταν η σπορά γίνει το καλοκαίρι.

ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ

• Θέση: Ηλιόλουστες θέσεις χωρίς αέρα
• Εποχή σποράς στο σπορίο: Αρχές Μαρτίου
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Αρχές Απριλίου με αρχές καλοκαιριού
• Αποστάσεις φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 70-80cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 50-60cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να είναι συχνό (ακόμα και καθημερινό το καλοκαίρι) ώστε να μην στεγνώνει το χώμα αλλά με μικρές δόσεις για να μην λιμνάζει το νερό. Η μελιτζάνα πρέπει να κλαδεύεται για να δημιουργήσει ισχυρότερος βλαστούς ενώ κάθε 7-10 μέρες πρέπει να αραιώνονται οι νέοι βλαστοί. Η υποστύλωση είναι επίσης απαραίτητη.
• Συγκομιδή: Από τέλος Μαΐου μέχρι αρχές φθινοπώρου. Οι μελιτζάνες πρέπει να συγκομίζονται όσο η σάρκα τους είναι ακόμα σφριγηλή.

ΠΙΠΕΡΙΑ

• Θέση: Ηλιόλουστες θέσεις χωρίς αέρα
• Εποχή σποράς στο σπορίο: Αρχές Μαρτίου
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Αρχές Απριλίου με αρχές καλοκαιριού
• Αποστάσεις φύτευσης: Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 60-70cm. Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 30-50cm.
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Το πότισμα πρέπει να είναι συχνό (ακόμα και καθημερινό το καλοκαίρι) ώστε να μην στεγνώνει το χώμα αλλά με μικρές δόσεις ώστε να αποστραγγίζει καλά. Τα παλιά γερασμένα φύλλα πρέπει να απομακρύνονται από τα φυτά. Η υποστύλωση και η σκίαση είναι απαραίτητες εργασίες για καλή παραγωγή.
• Συγκομιδή: Από τέλος Μαΐου μέχρι αρχές φθινοπώρου, όταν έχουν αποκτήσει το σχήμα και το χρώμα της ποικιλίας τους και πριν την πλήρη ωρίμανση.

ΤΟΜΑΤΑ

• Θέση: Ηλιόλουστα σημεία
• Εποχή σποράς στο σπορίο: Μέσα Μαρτίου
• Φύτευση έτοιμων σπορόφυτων: Απρίλιο μέχρι Ιούνιο
• Αποστάσεις φύτευσης σε απλές γραμμές:
• Απόσταση μεταξύ των γραμμών: 70-80cm
• Απόσταση των φυτών σε κάθε γραμμή: 40-50cm
• Καλλιεργητικές φροντίδες: Χρειάζεται τακτικά ποτίσματα και το καλοκαίρι καθημερινά. Η υποστύλωση και το κορυφολόγημα είναι απαραίτητες εργασίες για την καλλιέργεια της τομάτας. Επίσης πρέπει να αφαιρούνται τα κίτρινα και γερασμένα φύλλα.
• Συγκομιδή: Αν πρόκειται να καταναλωθούν άμεσα οι τομάτες συγκομίζονται όταν έχουν αποκτήσει το χρώμα της ποικιλίας τους και έχουν σφριγηλή σάρκα. Αν δεν καταναλωθούν άμεσα συγκομίζονται όταν αρχίσουν να αλλάζουν χρώμα και από πράσινες γίνονται κόκκινες. Οι τομάτες για σάλτσα συγκομίζονται όταν έχουν ωριμάσει πλήρως και έχει μαλακώσει η σάρκα τους.